Тэ?: Б???ь і ????ая ?? ў ХІХ ст
А??і? ?????? ? ????? ??
Р???ё ??ў???-?????? ?????ва ??я? ??жэ?ю ????і ?????? і ?????, у ?????і,
? ??? ???ў і іх ?ў. А?? з ??х ?ў і ?? ????ая. Ці???ь ? ????? ?? ???? і
????ыя ???ы. У ??? ?? ???? Рэ? П????й Б???ь ?? ?’я??а з Р?іяй, ???а ў
??д Р?і??й і???. Гэ? ?????я ??ея ?? ??ы ў?? ? ??і?ё ????? ??і, ??ты
?????а ???. І??і??ыя Б???і ??? ?аяўля? ????ь ? ?ся??няў ??? ???? і ???.
Г?????ь Р?іі ???а ?????ся ???ыяй, ???й, ??й ???, я? ?ў д???ы ? Р?іі.
У?і?і ?рэ?і, ?о ??я ???? і я?й ??й я? ???аю?а. В??э?? гэ?? ???я ?няўся
??? ў?д. Б?о ?яў??, ?о Р?ія вя??а ?? ??? ??х ??яў, я?я ??? ????. П??? ж
?к ?вя??ў, ?о Б???ь – ??? П???, ????ая ?? – ?я?? ????. Т?ім ??м, ??????ь
Б???і і ????? ?? ??ўля?ся ???? ???. Н?? ????ь” ???а ?і??а ? ???????ся,
??ст яе ???????ся ??ы “З??????й ??” і “С?е?-З???й ??”. У ????х ? ?????а
??? ?????ся ?т????я ????, ??цяўля?ся ??, ?????я ? ?????ю, ? ?і?э?е ??і
?а і???? Б???і як ???? ??я???? рэ?ё? ? ??м ??????, ??т??? і ?ў??
?????я?.
Ва ў??х ?і???а ?????я ????ў як ?????й ??і ?мя?ў??ся і ??ы ?????ня ?????
??. А??у ж ??я ??чэ?я ? ???ія ???іі (Б???ь) ???ўся ?? Пя?а І ? 1720 г.,
??? з я?м, ???ня?ся ????ь ?і? ? я?й-???ь ??, ?р?я ????й. К?я?? ІІ ???а
??і? мэ? ?і??ь ? ?я???і мя???а ?????? ???ю ??у ?а я?я-???ь ????? ?????а
і ў?аі??? ???ў ? ?????. Ва ў??х т???? ?????і ?л???я ??, ? я?й у ?пярэ?ія
ч?ы ?? ???? ???я ?????, ????я ??? ???м ????х ??ін вя???а ??????.
У? гэ? ??ў?м ??м ????ся ? ??чэ?і ????? ??, ????цях ??рэ?я ????? ? ёй і
??т ????? яе і???ня. Ся?д ????ц? і???і ??і??ыя ???а?і і ??я? ? ????ую
??. А?ы з іх, ???зя?ся ў ??х ???х уяў??ях і ?эрэ???, ??? ????ую ?? ?я???
?????? ?о ???? ?? (У.Д?ь, В. Б?????і, А.Б????ч, І.Л?о, А.С????і,
І.С????і, А.П??ня і і?.). І?ыя ????? (С.Лі?э, Я.Ч??, М.Н????н, М.М????ч,
К.К????ч, П.Ш??ў?і, З. Д???-Х????і, Дз.Я??ў) ??ля?? ????ую ?? як ?????ю
і ??і?? ???? яе.
П???? ??? ????ую ?? дыя??? ???? ?о ??? ????? ??лі ????? ????х з’яў ?????
?? з ???? ?о ???. А? ж ?яў??ь ??х ????няў ??лю?а ?????я ? ў??х ??????
?і??? і ????? ?????і, ??я ?? ? ??? ? м?ь ???? ?с. Г????е ж і ?’??ў?е
??чэ?е ????? ?? ?яўля? ?яў??ь у ёй вя??й ????і ???і??, ???? і ??ў??? ?с.
А??я ??, ???аю? ??? ??, ??? ? ў???ь ?????і ?????? ??і?я ?р?а, ?о ????а
??? ??ія ?г???я ????ы.
У ??? ??? ХІХ ?. ????я в??ыя, ????а ???ія, ???ю? ?аяўля? ????ь ? ????,
??? ???? ????і, ?? ?????а ???, і???ся ?яві? ????? ????? ?? ў ??ў??і з
???. М??я з іх ??? гэта з мэ?й ????, ?о ????ая ?? – ?я?? ????. А?? ся?д
?????ў ?? і ??я, я?я ?????іся ў т?, ?о ????і ??д – ?????я э?і?ая ???а ?
??й ??й, ????й, гі??ыяй. Т?ім ??м ???і ????? ?а ?е, ?о ????ая ?? ?????я
ся?д ін?х ??я??х ?ў.
А???я ?? ?????ў ????? ????, ???? і ?? ў ??? ??? ХІХ ????я ??э????ся ў
Ві??. Ві?н?і ?і??ітэт ????ў ??ую ?лю ў ??і???і ??я???й ???я???і ?????а
???. Т?, у 1817 ??е ў?і?а ?????я ????ў, ??ў?? ???і я?й ?? А.Мі??іч,
Т.Зан, Я.Ч??, У.Х??? і і?ыя. Я?э ??ў? вя?ся ?рэ?і ? ??????і ????? ??, ??
А. Мі??іч ? ??? ? ??я??й ????? 21 ???ня 1842 ?? ў П??ы ???: ?а ?????
??, я?ю ???ю? ????й ?о ??ў?а-????й, ???ляе ?ля 10 ?л??ў ???к; гэ? ??я
???я і ??я ??ая ???а, я? ў?і?а ?ў? і ц??? ??????”. Т?? ж ?ё?? ?????е ??
і ў Я? Ч??а.
У ??? ??? ХІХ ????я і з ?? ????й ?????? ???ся ??? ? ??чэ?я Б???і, яе
???? і ??, ?е гэ?я ??? ?? ?????і. З????е ў 1811 ??е ?ы М??ў?ім ?і??ітэ?
“О???о лю???й ????? ?????и”, ??яў? 25 ????і? 1819 ?? ????у ? ??? ????я
??????? ??”, ?????а ў ??х ??? ??ч з ??і? ???? ????іх ?тэ?я?ў. П???ая
?????? ХІХ ?. ?????? ??і?ся ? ?????а ???, да я? ??, ????, ????. Ся?д іх
?? ??я ?ея? ??? ????, як А.С.П??н, В.Р.Бя???, А.І.Г?цэн, М.А.Д??лю?ў,
М.Г.Ч??шэў?і, М.Б??ін, а ???а Т.Н??т, У.С???ля і і?ыя.
У ??ю?а ???я??х ??? ХІХ ?. ?????я ????ая ??я???я ???т?а. Н?ыя???я і??э?
?????а ??? ?? ???ля?? ў ??? ????я ???”, я?ю ???ў К.К?і?ў?і і я? ?????
?пярэ??і і ??? ?ў??ня 1863 ??.
А??? ???ў ?а ?????? ????я і ???э?я ????? ?? Ф.Б??э?ч. У ???? ? ???? ???
??р??я” (К??ў, 1881) ?д ?????м М?? Б??? ён ??? ???яў ??ы ?????а ?р?а і
я? ?? ? ??????ь.
А? ??? ў ???у ХХ ?. ?????? ??? ???а ???? ?а ??????ь ????? ??. К?????
????е ??????і ?????а ??? і я? ?вы ???ся ??? ў ??я????і?і ?с.
П?? ? ????? ?ве ў ??? ??ве ХІХ ????я
Ня??зя? ? ???я??я ў??, у я?х ???? ?? ??і??а ????ая ????, ????? і ?? ў
ХІХ ?., ????ая ??? і ???? ? ???і ў ?ня?д. Гі????я і ??я??-э???ч?я ў??
Б???і ???і ?? ???к на ??і?ё яе ?ль?? і ????і ?????? ???? ??і?я ?????.
В??й ?????ю ?????а ??і?я Б??у? ?? ?е, ?о ? ў??х ??я??а ????а ???-?????а
???? ???я ??? ????? і?э???? і ????? ??я? ???ую ??, ???? і ??. Т?у ??я
??чэ?я ????іх ??яў ? Р?і??й і??? ????ая ??я???я і?э???ыя ??і???ся ???
???а. У ХІХ ?. гэ?? ?????? і ??????я ??я???я ???? ???у ў ????х ? Б???і.
А?? ??м ?????а ??я ?????а ???, ?? я? ??я???й ?я???і ?аяўля?ся ў ??і?і
????й ????? ? ??? ??, ? ў????і ????о?і?іх ???яў у ??а-?э??? ???? ????і,
? ў????і ?вя?й ????? ??я???й і?э???? з ????й ?????цю Р?іі і П???. Аб
???н? ?????а ??я ? Б???і гэ?? п?ыя? ???? і ?е, ?о з’яўля?ся мяс??я ?ея?,
я?я ??вя?? ?? ??ё в??э?ю ????, ??? ??а-?э??? ?о??? ?????а на??
(І.І.Г????ч, П.М.Ш??ў?і, І.І.Н??іч, А.К.Кі?? і і?.).
П???? ў???е ????ь ? Б???і і ????? ?? з ?? ???іх і ????х ?????ў. На Б???ь
???ў??? э????я І.Ля???, ?тэ?я? ? в?і?х я?й ?? ?????ы ў 1935 ??е.
А?? з ???? ??іх і ???х ?? гэ?? ?? з’яўля?? ????е К??ў??а ????”, ????? ў
1786 г. А?рэ? М??м, я?е ?? ?????? ??? ?? 100 ??ў Е.Р.Р????. Гэ? ??а ?е
??ш э?????ы ????, ???к ?а ?? ў ёй ??? ??, я? ?????я ??? ??т??і ?????я?
??ў??я.
Да ??? ??, ??ыя?? ?????х ?і??ю ????? ??, ??а ???і ??к? К????? К????? ?
?????м ??ч?”, ????ы ў 1822 ??е ў “Т??х ???? лю???й ???й ?????и”.
К.Ф.К????ч ?вя??ў, ?о ????ая ?? ?????е ў?? ????ў, ? я? ??? ?р????? ?
???????? ?? ў Р?іі, ?е ??о ????ую ?? я?э ? ???ў. Да ???? ??р ???ў “К???
???ь ?????? ???я” ? 67 ??. С?? ????? ў ????? ???у, ??? у рэ???? ??? ?
????ц?. Для ???э?я ????іх ?? ?????ы ?а ???ы: ???? ? ??ую ?? і ?і??е.
Ам?ь ? ???а рэ??а?? ??а ???? ???д з “Р??й ???”, ??ія” Ф.С??? і ????х і??
??іц, ???зя?а ???? з ня???, ?э???, ????й, ??і??й і ??? ?ў. Д??ю? ???л і
???к, К.Ф.К????ч ?ў ??р ?я??ь у?? ??х ????ў ? ?????? ??чэ?я іх ??? ??, ?
я? ????й і ??й ???ь ?????ь ?аю ?? і з яе ????й ?????? ?????я ??і?
пі????а.
П?яўляў вя??ю ????ь ? ?????а ??? і я? ???? вя?? чэ?? ???-??я???? П??
Ш???. У 1826 г. з’я??ся я? ??а ? ня??? ?? ?і??ыя ??я??х ?ў і ????р ???е
ў?х ?я???”. П??й (у 1842 г.) ён ??ў вя??е ?????? ??вя??е ????і???, я?е ў
1843 ??е ?? ?????? ? ??ую ??. У гэ?м ?????? ??? ў??ся ?і?? ???і? ?????
??. У ???? ???у?ая ???? П.Ш??? ??ў ?а ???ы?ыя ??і? ????? ?????, ?а
Ф.Ск??у, ?а ????ую ??. Ён ???? ?? ????? тэ???і, ????ў ?а ????ь ??????
Б???і ? 1842 ?д, ????ў 15 ?????? ????? ??. Чэ?? ??? ?ў ??? з тэ??? ?????
паэ? ??і? ?????, ? ????м в??ў Аля???а Р?і???, з ???і ????х ???іх
????і?ў, ????ь я?х ?? ?я?? з Б???сю. Ці?? ????ь, ?о ў???ю ??і? ????? ??
?а?? ў ??у (? чэ??й і ??? ??х) ???? П.Ш????. У ??вя??м ?р??пі??і” ён
???е, ?о ??яд?ы ??ў ??? ????? В????у ??ід? ? ў?? ????? (у ????)”. А?ін з
??? ?і?ў гэ?? ????? ??і? ????? ????? ??? ??? ХІХ ?. ??ў??? ў ??? ў П??,
у ???х П.І.Ш??ыка.
Ся?д ?? ? ????? ?? ??? ??? ХІХ ?. ??а ???ь і ???л Ц??і? “С?? ?а о я?? и
?????и Б?? Р?и (??? к ???лю)”, ?е ???? ???кі ?ў?г ? ????? ?? – яе ?с??і,
???? і ????і?? ??х, а т??? ??э?і як ??і? ?я ??чэння ??? ??.
Г???ы ?а ??ую ??? ХІХ ?., ??? ? ???ь Яна Ч??а. У ???? да 6-? ?? ???? ім
?????х ?тэ?я?ў ён ?ў ???ую ??????? ????ай ?? і ??іў ??? ????ь яе в???ыя
????ыя і ????і?ыя ??. У ??ў??і з ?і??я? ?пярэ?і?ў, ?і??е ????? ?? Я.Ч???
?? б?? ?ў?м, ??ш ???ў?м і ???я??. Я.Ч?? ?я?іў ?т ?вя?? ???к ????іх ?? і
?ля 200 ????. С?ў?к ?ў ????? ??э?е: ??р ??іў мэту ?????? ?????ыя ??ы,
я?я ??р?аю?а ў тэ??х. Б????я ??ы, ????я ????, ????? ? ???ую ??. Ча?м ??р
? ?мя?ў?ў ???? ??м ??? і ???ў ???? ???іх ????і?ў. Да н???? ?? ??ю?а
??ачэ?і ?і???? ????у з э??????і ????ыя?. У ???? ????? ????ыя і ????і?ыя
??я?ы ??, ??? у ???? ???? ???? ????е ??а, ??я я? – ???ія. Рэ???ыя ??ы
?ю? ???ы?ыя рэ??і: ????ц? ??і? ??, у ??ў??х – ?д і ???? у ??е Р. ?л., у
?????х – ???? ???? і ?я?? ??.
У гэ?м ???і Я.Ч??а ё?ь і ??і ????к ? 230 ????ў. С????і??ь гэ?й ???? ў
?м, ?о, ?-???, рэ?? ????е ???я ?я???я ?о?; ?-???, ??м з ???э?? ??а ??ю?а
э?????ыя ???і, ?тэ?я? ?я ??ў??я з ????х ?ў; ?-?эцяе, ????я ???? ????? ў
??я?е г??? ??????х ??. Б????я ??ы ілюс?ую?а ???і-????? з ????? ??, я?я
????аю?а ? ???ую ??. Рэ???ыя ??ы ?ю? ??ё?я ?м???і.
З???ся і ???с ???? Я.Ч??а ? 129 ?? з ???і? і ??і? ??в???? ?о ?і????
???э?я?. Я.К?с? ?ы ??ля?е ???? Я.Ч??а пі?ў, ?о ??????? ????? ?? ???? ??ш
????, ?м у П.Ш???а. В???? ? ??? ????ыя, ?е і ????і?ыя ?????і. Па я??і
??і???і?? ???ў? ???? Я.Ч??а – ??я ??ыя ? ?й ч?.
В??э?? ?? і ???? ?????а ??? ???ся і І?н І???ч Г????ч. П???? ён ????? ??
???. П??? у я? ????й д???? ?ў т. ?. ????і ??яд, ?? ён ???ў ??ы ?????х
?тэ?я?ў М?і?ў??а, М?і????а і А????а а?і?ў, ????ўся ????? ???ыяй і
?????ю. У Г??і ён ?????ў ???с ???а ???????а ???? ? ???? ????іх зя??
?е???і ??ў ?????х ???”, ????ы ў М??е ў 1824 г. ? ??? і з ????й ??а
М.П.Р?я??а. З ?????? ?? ??? ??? ??? ??ая. Шэ?г ??ў ?????а ????? ? ?????
і ???? ??х, ???я ???ы ? ????й ?? і ў ????? ? ??ую. У ??ў?х ?тэ?я?х
І.І.Г????? ё?ь ???? ?? ????ў ????? ??, я?я ён ??ў у Г??і. А?ін – ??р ??
??ў?а-??? ???і” П??? ????а ў ????ім ?????? ????? ? ????. Не ???аю?ся з
Л.М.Ш???, І.К.Г??н?і?м, К??ў?ім, я?я ???ю? ???м І.І.Г?????, М.Ф.Г?і?і
???, ?о ??р гэ?? ???? – Ф.С.Ш?к?іч.. Р??іс ???а, ?????а ім у 1850–1851
?., ?е ? ??д??? ??ў?? ???е??? ???і” (??? А, Б, В), ????е 4259 ??, ????
ім з ??і?ў ?????? ?????а, а ???а ????х з ????? ??й ???? ??. С?? ??ю?а з
????, ?????ю?а ?????? і ??і???? ????, ????? ???э?я? ў?х сэ??? ???яў,
?????ю?а ????? з ??ікаў, ???? ??? ??, ?????, ?????, ????і, ?????і ???.
С?ў?к ???? як ??ая ??? ???ь ??і?? ?г?? ????? ??, ??э????? я? і ў??і ў
???? ???.
С?? ???й ?????й ??і???і?? ???, ????? у ??? ??? ХІХ ?., з’яўля?? ????ы
“С??? ?????? ???я”. Аў?р я? – П?? Мі???іч Ш??ў?і, ??н з ??? ????іх
э????ў – ?????ў ня?? ????х ?тэ?я?ў ?а Б???ь. У ???х ??ўваю?а я? ???сы
“С??? ?????? ???я”, “К??ая ????? ????к?о ???я”, ???к и?н ???х и ???х, ?
????ю?х с ???и ???? я??”, ???к ?????х ??????? ??в, ????е ?р и ?н? ?????х
с ????”. “С??? ?????? ???я” ?ў ????ы ў 1845 г. і ????е ?ў?? ?ся? ?? ? ў?
???. П?ля ???? і ????і ???э?а ??д ????м ?я???а ??і? ў?ў?х ???э?яў.
С????ік ???ўся ????м – ?лю?? ??? ў?с?????ія ??ы, я?я а????ю?а ? ??іх і
???іх, ?? ў ???к ? ў??? ??ы ?????вя??я і ?????????я??я. У рэ?? ?лю?на
???? ?????х ??, ё?ь ????я ??ы. Ф????і?ы, ?ця іх і ??, ?д??? ???м ????м:
?????к і??ўся ???? іх ??э?е, ????? ????не. Аў?р і??ўся ???? ???? ????ае
??ў??е, ???? ??ў?я ????ыя ?????і ????? ??. К??е ??а ?бяс??? ????, ??я?ў?
????? ц???? [р, ж, ч, ш], ????, ???е, п??жэ?е ???, ???, ???д [в] у [ў].
С?? ????? ?я?м ????у ? ??ую ??, нярэ?а ??р ????? і ???кі ??-????ў. А????
????? ?я ??ы, я?я ? ?ю? ??іх ????і?ў. Да ????х ?? ?ю?а э??л?і?ыя ???э?і,
??м ????ыя. У “С??ре ?????? ???я” П.Ш??ў??а ??ы ?бя???ю?а ??э?й ?????х
??т, ??????й ?я ??? ??і? ??. С?ў?к ???ны 1845 ??м, ?е ? ?ся?э?і А?зя??я
??? ?? і ?????і я? ??ля?? ??? ў ???і? 1853 г. Рэцэ?ую? ???к, ??э?к
Я.Бярэ?і?ў, а ??я я? і ??э?к І.С????і, ???? ў рэ?? ???? ??ш ? 450 ??.
Д?і??я, а ???а ?к??ыя ????я ??ы рэцэ??? ???а?? ????? – ?????, ?????,
?г???. Н???ыя ?????я ??ы рэцэ??? ?????і ??. Б???? ?? ? ???ка П.Ш??ў??а
????а ? ????я??й ??і?, я?я ця?р ????? у ?л? ?????? ??. П?? ?я?а?? ня??
??, я?я ??з ????ю?а ??? ў ?я???.
“Кр??я ????? ?????? ???я” ??? 23 ???? вя??? ???у. У ??? ????, ?е ?і?аю?а
??, ??? і ????ыя ?????і ????ай ?? ??р ???е 37 ??р (??ь ?е з ???а ?ф?і?
?юс 3 ????ыя: д – ?я ???чэ?я э??????а [о] у ?????х ???х; ѓ – ?я ???чэ?я
????а ??ея???а [г]; у ?я ???чэ?я [ў]). У ??р??й ?? ??р ???ў 8 ???? ([а,
д, е, и, о, у, у, я]), у шэ?г я?х ???? ? ў?юч? [і, ы, ь, э,ю], ?ця ў
????ім ???? я? ???ыя. Г???я і ??ыя ????ы ? ???я і ????я; ???я ????ю? ??н
?к і ???ю?а ??й ???й, ????я ????ю? ??н ?к, ?е ???ю?а ???э?? ??р.
М?????ая ??? ????? ?? ??і? ??”. Аў?р ???ў 10 ??ін ?? (??ў?к, ????к,
?чэ?ік, ????к, ?я??, ??????к, п???е, ?????к, ???к, ??і?ік).
???? ????а ?а б????ю ??” П.М.Ш??ў??а ???? 1853 ??м. П?? ?ж? ??я?? ? 3
???. У ???, ??і?ю?ся ? ???і ?????х ????ў і і?ыя ??і?, ??р ?е ????? ??с
б????й ?? ? ??????і ? сярэ?і? ХІХ ?. Б????ю ?ву ён ???ў ????????й ?іх
???? ??я??х м? (!). Д??я ??? ????? ???? ??чэ?я ????? ??. У ?эцяй ??? ?т?
??і?е ???у Ф.Г????а ????, ?о ???? ????? ???і”, ?е ?я???а ў?? ? яе ???пы.
Н???? ?і??? ???, П.М.Ш??ў?і ??м з ??? ?я?ў ?а ??????ь ????? ?? і п??
???? яе ў????.
Р?? з э????? і ??????? ????ь ? ????? ?? ў ??? ??? ХІХ ?. ?аяўляю? і
????ы. А?ін з іх – Фё?р С?????ч Ш???ч, ???г, ????ц Кі??? ??ў?й ??э?і. З
1828 ?? ён ???? ?д ????м ??? ??, у я?м ??а?ў ??ую ??і? ??? у ??ў???м ??е
з ?і? ??я??? і ??і? і??і ????і ???. У 1842 г. А?дэ?я ??к ??? ??у Ф.Ш????
?д ??? “К?н??в ???? я??, ?????о ? ??и ?????и ??я??? ???я? и с 24-мя
?????? я???”, а яе ??? ????і ?э?яй. Для ?????а ?????? гэ? ??а ???я ?м,
?о ??р ??а ?????а ???ля? з ????? ??. А?ю????я ў ???х ????ыя ?????і,
?яў??ь ????х ?я???х ?? ?ю? ???? ???, ?о гэ?я ??? ???? Ф.Ш????м у
п???а-ў??няй ??? Бе???.
Я?э ???ю ????ь ?е ???с ????е ?? ????-???? (??????) ???я”, ???? 25 ??ня
1838 г. П?? ????? з 50 ???: 45 з??е ???к, 3 – ???к, 2 – ???ыя ???
?і????. Н?і? у ??? ??і?а ? ?ў??, ?????я ??? ????ю?а рэ?а. Т??чэ?е ?? ???
?????і ? ??ую ?? ??м ?о ????? ??????і ???і, а ???а ?і???. Не ў? ??ы ??р
?????ў ??і??: ????ю?а ?????ыя ?і??і, ????ныя і ??т ????ы ????. Н???і
??я?? ?? ????я ?з ???э?я. А??ыя ????ія ??ы ?ю? ??і??я, ?мя??я, ????ія,
????ія, ?э??ія, ??ія, іс???я, і??я??я, ????я, э???ія і ін?я ??ве?і?.
Н???? ???? ??а ??? ?вя??ю ????ь ілю?????а ?тэ?я?. П???ы ???? ё?ь ?м, д?
ня? ???э?я, ?о я? ня??і??е. Р??і?ы ???к Ф.Ш???? – ??н з ??? ????ў, у я?м
?????а ????ая ???ая ?к??, ?е я? ??? ??ля?? як ?????ю ??і???іч?ю ??у. Гэ?
??? ????ы ?тэ?ял ?я ????я ??ў???? ????. Гэ? ????ая ??а ?? з ???? ?????а
??м ???м ?я ????я “К????а ???? я??…” і ??ы? ??і?й ?тэ?я? ?я ???? ????
І.І.Гр???і?.
Т?ім ??м, ?я ??і?я ????? пі???й ?? і ?????а ?????? ??яд з ??а ХVІІІ ?
сярэ?і? ХІХ ?. ? ?ў ??я??м. Гэ? ?ў ??яд, ?? ў ??я?х ? ????ую ?? ? б?о
????а: ????я яе ??ля?? як ?я?? ???? ? ????й ??, і?ыя ??? ?????й. А? ????
ў гэ? ?с, ??? ??й ? і?ыя ??? ?????а ??????, ???е ?? і???? ??я ????ая
??і???ія. На гэ?м э?? п??? ?ё?? ў?????е ?????? ??рэ?я ????іх ??і???і??
??, ??а?у як ????і?ў ?я ???я ?????х ????ў, ??? – як ??і???х ????іх
???і?ў. Р??а ??????ў, э????ў, ????ў ??? ??? ХІХ ст. ?вя???а ???? ???????
?тэ?ял і ???? ????? з’яў??я к ??у ХІХ ?. ????я??х ?? ? ????ім ??????.
Тэ?: Р???ё ?????а ?????? ў ??ой ??? ХІХ – ???у ХХ ?
В??э?е мя??? ???к
??о?і К?? Р?іі ?я?? ? ся? ????ю ў?? ???га ў?? ў ??ы 50-х – ???у 60-х г??
ХІ ?. П???й гэ?? ?? ???э?е ??, я?е ?????ся ў ?вя? з п?????й і ??я???м
рэ??ы 1861 г., а ???а ў????е ?? ? ??ў??е ??????і П?ь?ы ў ??х 1772 ??.
П??? ?к ???ўся ???? Рэч П????ю ў ??ў, у якіх я? ?????ся ? ???у ў ??ы
ХVІІІ ?., гэ? ???ь, ?лю?? у яе ?л? і Б???ь. Ц??ія ў??, ????т, ім??іся
????, ?о ???? К?? – ?????я ??? Р?іі, а я? ???ні? – ??я ??????а ???. Для
?к?? ?????іся ????ыя ??ы і гэ? ????а ?????ў ?я??? ? ??чэ?я ??? мя???а
??????, я? ??. І ???кім, і ???ім ????? ??ў?м ?? ????, ?о ня? ??????
?????а ???, ???? ??? ?? ???і? ?????ня я? ??я???х ?л.
В??ая ???? ????а-????? ?ы?й і ??я???я ў?????ь ???? ?с ??я? ? ???? ???у
э?????? ?????няў. На ????х ??т і ч??і?ў ??? ????? ?? ????іх ???? ???,
??к, ????, ????, ???к, ??? ?я??? э?????ыя ???ў?. На Б???і, я?ю ? гэ??
???? ????а ??с?я і ??ія ?????, ???ю?а ?? ў??ыя ?? – ???? П?? Мі???іч
Ш?л??і, С???? П???ч Мі??і, ??я І.І.Н??іч, М.Я.Ні???ў?і, Е.Р.Р???,
А.Я.Б????ч, Я.Ф.К??і, А.К.Се???ў?і, Ф.Б??э?ч і і?ыя, ???ыя ???? ?? ??д і
я? ??.
У 60–70-я ?. ХІХ ?. ?? ?і?? ???я ??? ????іх ???к, у 80–90-я ?. гэ? ??а
??я???я, ???і?ся і ?? ???? ??? ??і???і ?л???х ???к.
У 60–70-я ?. ????? ????ь вя??х ????іх эт???? П.В.Шэ?а, М.Я.Ні???ў??а,
Е.Р.Р???а, С.П.Мі???а, Д??????а, А.К.С??????а і ????х і??.
Д???? П.В.Шэ?а ???ся ? Б?а?? ў сярэ?і? 60-х ?, ??я ????я ім у 1865 г.
п??ы ??аў?? Ві???й ???іі. Ш????ыя ????і ?д ??й ???? ?? П.Шэ?у ?????
?????ь у 12-м ?? “З??? ????я ???? я?? и ?????и АН” (С?., 1873) ??? ???к
? ???? У.Д?я – ?ля 490 ??. П?я?ў?ся ў Ві???, П.Шэ? ?ю ?аю ў?? ?і??ў ?
??чэ?е ????? ???? ????і. П? ?і??і ?тэ?я?ў П.Шэ? ????ся ????і ?рэ??дэ??,
?я я?х у 1867 г. ?????ў ???? ?і??я ?????-э?????? ?тэ?я?ў, ?????ў ???? іх
???ў?. Да ???? ???у?ія ??і” (С?., 1873) П.Шэ? ??ў ???к – ???к “О?я???
??ня?? ??, ???аю??я в ????” ? 850 ??, ???? з ???. С?? ????? ў а??і??
???у і ?ю? ???ыя т??чэ?і. У??аю? ????к, П.Шэ? ????ў ????я ??і???і?ыя і
?????я ?а?. Ён ?лю?ў у ???к ???я і?? і ??ы рэ???? ?ят, ??ў ??ыя г????ыя
???ы ??: ???? (?е, ?), ????? (ён, я?), ?????? (ў, для, з), ???ўі (??ю,
???, ??а), ???????ыя ??ы (??, ??ь). С????ік ????? ??ыя ???ы ???э?я ??:
1) ???? ? ??ую м?у ??м ? ????? ?і?????і ???і (???? – ??яга); 2) ?і???е
???э?е (??ў? – ??а, ?????я ? ??? ??? (?я ??); 3) ???э?е ?? э?????ыя ???і
і ??ў??і з і??і ??? (??? – ???, ???е: ??? ? ???). Рэ???ыя ??ы ?ю? ?????я
???: ????? ??і? ??, ?ы ?ея??? – т???е. У ??м ???? П.Шэ? ??? ??я?ы ??,
я?я ????аю?а ???м ? ????і?? ???м, ??ы з і?? ??э??, ?м у ???? І. Н??іча,
? я? ён ??і?ўся.
З???ся ????ы ????? ???? ? ?????? ??чию” П.Шэ?а, ???ы ў ??? мя?і?х Б???і.
Гэ? ???ыя ?тэ?я? ?я ???? з 221 ??а, ???эн? ?ю? ??? 139, ??? у ??? ?
а?????а. С???? ?? ?????? ????а ?я?м ??????а ?і??я і з ??м?? ??іх
????і?ў.
Н?я??ю ???э? (171 ???) ???ю? ??ы, ?????я П.Шэ?? у Рэ??ім, М???ім, С??ім,
П????м, М?і?ў?ім, Б?ы?ў?ім, Б????м, Мі??м і і?? ???х. Н?і? ?т ???а ?
??????. А?і?х ??і?ў ??і???і?? ???ў? с?? П.Шэ? ? ????і?ўся:ён выяўляў і
???ў?ў ??? ??э?і. Ч??й ? ў? ???э?е ??? ?і???м ????, а ???а ?ы ???? ??іх
????і?ў.
У ???ім ?ля?е ??? ????а ? Б???і з мэ?й ?????ь ????ія ???і і ?і?? ??і?
??? ???ай ????і П.Шэ? у лю?м 1878 г. ??ў, ?о ???? і ??ў?ў вя??й ????ю ??
???к І.Н??і?. 43 ??? з ???? і??? і 73 з ????і?, ????я ў Г?????, Ві???й і
М?і?ў?? ???ях, ???юць ?????? ????к ?????? ??а б?????”; у ім ? ??іх і??ў
??ю?а ????ыя ????ія і іх ?мя???а-????ыя ??ы (В??? – В??ь, В???о, Б??ь,
Б???о, Б????).
Ці?? ?тэ?л ???в?ы ?д ??? ???, ???? п????ют и ??няют ??? ???? ???ы?, ????
??я?? ?оў ????? ў ???? ???х П.Шэ?а – “М????х, ????х ? ??я ?????ки в
Б????ю”. У ?ё?і? П.Шэ?а ?е??ы ?ў??, я?я ?лю??ў?ю? я? ??я? ? ??і???і?ую
????, у ??а???, ? ??ў?к ????? ??” І.Н??і?, я? ??ў ???? ????м, а ?л???ю
?? ????а ??ля?ў як ?я?? ??????.
В??я ???й ў?? ??і???? “М???лы ?я ???ия ?? и я?? ???? ????я С??о-????о
?ая” П.Шэ?а, у я?х ???? “П????й ????ь” ??ш ?м ? 700 ?? з ???э?я?. П????я
??? ?? ?т – ???ыя ??ы ??а, ?????х ????, іх ???, ???я, ?ы і ??а, ??ін,
???, ???т і ??аюў. С?і тэ?? ?????в…” ???а ???? ????? ??і?й, я?я ?? ??
?????а ?ы ????і ???? ???? ???к.
П.Шэ? – вя?? ?????т і э???ф, ён ? ???ў ???ў?й ?????й ??ы, ?е ???ыя ім
?тэ?я?, я?я ????ы ў ??? ???ях, ????, ш? ???іся ля?? ? ???х ???ў, ???? ?
?м, ?о ён лю?ў ????? ??а, ???і? ?і?ў і ?????ў ?я ?????а ???? вя??ю
???э?.
Б??ая ??і???і??і ?тэ?я?? ???? М.Я.Ні??р???а. На ??я? 1892–1899 ?. ён
???ў ??ю ????к ?д ?у??й ??? ???и В???? Б?????; ???? ???я? ??? ???и
???????о ??я-??я в В???? Б????и и ???? ????в ?и????” (Ві??к, 1895),
???????е ???ы и п??ья, ????е ?ря? и ???, ?????е ???ия о ??х и ???”
(Ві??к, 1897), ???????е ???? (Ві??к, 1898). Да ???а ???, ? ??? ?і? ??ю?а
?ў??-????і, у я?х ????? ????я ??і? (??ш ? 2000 ??).
А??аю? ??т ???, ???ы ??ы, М.Я.Ні???ў?і ў??і? у тэ?т ????ія ??ы з ?????
?????? іх ??ў??я. З?ё??а з ????і-????? ??яр??, ?о гэ?? ??і? М.Я.Ні???ў?і
п?????ўся ?ё?а. Дыя???х ?? у ?????х ?і?х ??? ??а, ???? ў ????х ??”,
????”, ???я ?у???і”. Сэ? ????х ?? ????ы з ??э??, ??ія ????? ?т ? ў тэ??
і ?????і ????ыя?. С?? ў ?м???ях ??я?аю?а ? ў ???т?м ???у, а ў ?й
??я?ў??і, у я?й ????ю?а ў тэ?? (?д ????), у ??? (у тэ?? і ў ???э?ях)
?????а ???. Т??чэ?е ????а ?і???е, ?э?у – ??і? ????і??. А??ыя ??ы ??р
???а?? ??? ??а?? ?і??? ?????а ????, і ??е ???э?е ???е ???? э???????а
????. Аў?р ????ў ?е вя??я я? ??э?і ??а, а ? ??? ?е, у я?м я? ў?? ў тэ??.
У ?ў??х ?даю?а, ??мя ????? ??, цэ?я ?ё?ы ??????х ??. К? ??ч ??і?? ў???ў
?????? ??а і ?г к????а ім, ??р ?бя???ў ??ы ???ы??і ????: ???ў ??і? ??,
?????і ў???я, ?ы ??ў??х ???ў ???? у ??е Р. ?л. (а ??м і ?? с?? ў ??е Р.
?л.). М.Я.Ні???ў?і ? ?мя?ў?ўся ????? ????ыя? ? тэ??ў, а ???ў ?????ыя ??ы
ў ??я?е ??і???і?а ?????х ????ў: ?я?? ??ы (і іх ??я?ы) з ???э?? ???у, з
?????? ???????? ? іх, з ???э?я? ???а ??э?я. Ня??зя? ? ?е, ?о гэ?я
д???-????і ? э?????? ?? ?ю? ???ю ?????ь, я? ???аю? ??? ????ы, ?тэ?я? ?
?я???? ????.
А??я іх, ся?д ?тэ?я?ў П.Шэ?а, ???я ?я?? ?а ????ыя ???? М.Ні???ў??а. А?ін
з іх ????е ??ь 2000 ??. Гэ? ???к ???? ? ???с?й ?????й ???, ??? ???ы,
????і?ы. Ві??, ???с ?ў ???ы П.Шэ?у з і??і ????. Імя ???, ?с ????я ?
??а??. З?? ???? с???, ?о ???ў я? ???к ? ???о?, а ??а ??? з ????і
?ў??а-???яй Б???і; ????ія ???? ??? М.Ні???ў??а, ?іх ????ў ня?? ў ???
П.Шэ?а. Шля?м ??ыя??х ?????няў ?????ся, ш? ????ы с?ў?к ???? ????
М.Ні???ў??у і ???? ён ? ?тэ?я? ???к Ві??к?а, П????, Д?????, Л????? ???ў
у ??ы 90-х ?. ХІХ ?. Рэ???ыя ??ы і ???? ілю???і ???? з ????? ??ў?х ?????
?а?і??ей ???і; ??? ? ?????а, ? ??ючэ?? ???х ??. У ???? ???а ??і? ???я,
????????ая, ???ая, ??? ????ў. Сю? ??і? ня?? ????я??х ??, ?о ??і ??????і
(???е, ????, ???, ?х??, ??я, ??б і і?.). В??э?е ??ў?й ???? ?????? Ві????
?? ??ё?м ???? М.Ні???ў??а. У ???к (а ён ???ўся ? ?тэ?я? гэ?й мя????)
???а вя??я ????ь ????х ???? ???. А????е ???э?е М.Я.Ні???ў?і ??ў ????
?????, ???м, ?е ?э?у ????ся і ??і? ????і??, а ?я ??? ??ін я?э і ?????.
Ілю????ы ?тэ?ял ??р ?? з ??й ????? ?? і ??? ???? ????і, ?е п???ы ??ў ? ?
???а рэ?тр??а ??а і ? ? ???а ??эння. З????, ?о ???? ў ?????м ???? ?
??вя?ю? рэ????у ??у. Каб ? ?ў??? ?????х ???э?яў, ??р ???ў ????. Г????ыя
??? ў ????? ???? ??я ж, як і ў ??????х ????х-????: ???а ??і? ??, ???? у
Р. ?л. ?я ??ў??ў (? ??а ў Р. ?л.), ?????і ў???я ў ????? і ???м ??.
Р?а??ы ???к М.Ні???ў??а дэ??? ??ля?ў П.Шэ?. З ?????я? і ?ў??? ён вя?? я?
?та?. П?з ???? ?с М.Я.Ні???ў?і ????ў і ?????? ???с і ???ўся ?? ?вя??
???к ? 639 ??. У я? ў??? ??ю?а ?я ??ы, я?х ? ?рэ????ў ? І.Н??іч, ?
У.Д?ь. Б??а ?????? ???? ў ?? ???к ????? з ?пярэ?я? ????.
Трэ? ????к ? ?тэ?я? ???к Ві???? ??? М.Я.Ні???ў?і ??ў як ???к ? ??? ?
???? Я.К???а.
Як ??м, М.Ні???ў?і ??? ???ся ? ????е ?????а ????, ?е ? ??н з я? ????ў ?
?ў ?????ы. Р??і?ыя ???? М.Я.Ні???ў??а ?? ?????ы ??? ?я ????я ???? ????іх
???? ???к.
Д???? Еў??? Р???і? Р???а (1855–1922) ???е цэ?ю э?? ў ??чэ?і ????? ????.
З 1876 г. ????к ???яв?ся ў ?вя??м ????ы г.Ся?о і ??ў і?э?іў? ?і?? ?тэ?я?
?я ?????а ???? і ????і. Шлях ? ??цяў??я гэ?й ідэі ?ў ??. Я?э ю??м Е.Р???
??ў ????ь ?д ????? Н???, ???ў ??ы ??ў???й і ?????й ????і, ??ы Ф.Б???а. У
??? ? ????ы ???ў ???а ??і?ыя???, ??м з ??х ????х ???? Р?іі. А? ????ў,
ўзя?х з ??????й ????і – ????? ??, я?я ?г??е ?? Н??? і з???а ?сы ?????й
??, ??ь ? ??рэў. “Б??о ??о ?????? ??у ??? ??е ?????? ??? с ?? ??? я??м и
??я?я я ? ???????”, – ??ў Е.Р???. Гэ? ????ы ??р і?ў ? ?????ня ??я?у ??д
???м, ? ??о?? ????я я? ????. С???у мэ? ?і???? ?? ??ю?а ???????, і Е.Р???
?і??ў ?аю ў?? ? ??і?ыя і ?????я ?????і ????? ?вы. У 1877 г. ён ????яў
А?дэ?і ??к, ?о ? 5 г?? ?????? ????і ??? 2000 ????іх ?? і ??ў ????і ???к,
а ў я??і ў??і?ў ???ую ????ую ????у. У 1878 г. ??ў ??? ???? ў А?зя??е ???
?? і ?????і АН. Ні ????, ? ???і ?а ?????і ????, ???п ???, ?????? ??рэ?е
??а Е.Р??? ? ??ў. Рэцэ??? гэ? м?э?ял А.Б??ў, я? 1 лю?? 1879 г. ? ?ся?э?і
А?зя??я ???? ?? ???. А.Б??ў ??ля?ў ???с, ??ў?ў?ю? я? ? ????м І.Н??і?.
Рэцэ??т ?????ў, ?о ??іх ?? Е.Р??? ? ????ў, а? ?????? ня?? ??х, я?х ня? ў
???? І.Н??і?. Е.Р??? ????? ??я ??э?і ??, ???? у ???к І.Н??і?. Н??о?м ???
д??а ??м і?? ???э?е, ?м у І.Н??і?. У ??ючэ?е А.Б??ў ???ў ????е, ?б
Е.Р??? ? ???ў ??? ????, а ??ў?ў ??у І.Н??і?.
З 1879 г. Е.Р??? ?няўся ?і??? ??? ???? ????і. З ??? ????ь ?????х ???ў у
я? ?????ся, і ????а ідэі ??рэ?я ???? і ????і ???і? ? ??? ??, ?е ? ?і?і
?????.
У 1883 г., ?в?? ??? АН, Е.Р??? ?????ў ???ы ???к ? ???? І.Н??і?. Па??, у
1886 г., у ???? ? “Б?о???? ????” Е.Ра??ў ??ў, ?о ??а ??е ????а з 4-х
????: у ??ы і ??і ў???ь ??і, ???? і ???і, у ?э? – ??і, у ??ё?ы –
???к-??т? ? ??ы І.Н??і? і ?ляд ?????? ???і ????ў М?і?ў?? ???і. З??а ???
??? ??ё?? ???? ???к ? ?????ся. У пя?м ???у “Б?????о ????” Е.Р??? ????яў,
?о ў я? ???а ?тэ?я?ў ??ш ч? ? 60 ????? ???ў, ся?д я?х ?тэ?я? ? ???? і
????і. Вя??, ?о ???? ??ў Е.Р???а, ?е ?????ся 15-? ??? “Б?о???? ????” ,
?тэ?я? ? ???? і ????і, ???ў у С?ў???. Л?????і?ая ???? Е.Р?а?? ? ??? ?
?с, ?е ў? ?яў?ныя ???ыя ?тэ?я?, ???я ???????? ??? ? ся? і ???ая ??? ?
???а ??а ????аю?, ?о я? ?? ???й і ??а ???? ???ь ????к? ????? ??, ??????м
бе???іх ????ў.
Е.Р??? ?? ???ся ??чэ?? ???х ???к (??), ?????ў ???? ?а ў?ў?ю ???у ??і??х
????ў і ў?ў?ю ???у ???? М?і?ў?? ?б??. П??й ???ыя ім і і??і ??????
??і???і?ыя ?тэ?я? ? ў?ў?х ???? ???іх ??ян ён ????іў у ??ы ???а ????
ў?ў?х ???к Б???і: З ???ля? ?????і?, ????і? і ???і?”, я?я ??? ?ў??ю 9-?
в??к “Б?????о ????” (1912 г.).
Ва ў??е гэ?й ??ы ??? ?ляд ???? ??чэ?я ў?ў?х ???к і ўжо ??????х ????ў і
?тэ?я?ў ? іх, ???я ????? ? ????? гэ?х ???к ???е і іх ??і? ў ??а???. У
?????й ??? ??і?ыя ???і ў?ў?х ???к ??ю?а як ??к??ыя э?і???ы ? рэ???? ??
??? ?????? ??, я?х ?я? 1030. Я? ??е?? ? 14 тэ???? і ?????х ??: ??ў?я
????, ???к, ??і?, ?ея?і, ?? і ??, ?????, ???ўі і і?. ???а ????…” ?? ?
?й ?с ??й ???ў?й ??і???і?? ??а ? ў?ў?х ???? ? тэ???і ў???х і ???? ???іх
??ян і ???? ???ю ?э?у ??ыя???.
П????а з ???? ?????х ?тэ?я?ў у ??? ???х М?і?ў??ы і Ві?б??ы Е.Р??? ???ў
?????і ???к ? гэ?х тэ???ях. У??ыя ????і ён ??? у шэ?? ??і??й. П??ю ???
?і?? ???і М?і?ў?? ???іі ? ??? ???к, ???? ??? э????і 1886 г., Е.Р??? ??іў
у ???? ? 3-? ???у “Б?????о ???ка” (1887 г.). Н???ыя ???і ? ??і?, ????іі,
????? і ?цэ???іі гэ?х ???к ?? ім ?????? у 1897 г. як ??? ? ??ты ????ы ?я
?і??я ?????? ???к ????? ??”, ????? Я.Ка??м.
Н?ыя ??ы, ?????я ??? ????х 5-? э????й, ?? ???? ?????ы ў ??і??і ??э?я? ?я
??чэ?я ???к М?і?ў?? ???іі” (1902 г.).
П??????м ???ў ?я? ?пярэ?я? ??чэ?я ???к М?і?ў??ы з’я??ся ??а ???? М?і?ў??
???іі”, я?ю Е.Ра??ў ???? ??? у я??і 10-? ???а “Б?????о ????” (???? ў
1918 г., у ????? на ????ую ?? ??????? І?????м ??? ў 1928 г.). С?е ????і
?д ????і Ві???й ???іі ????к ??? у ??э?я?х ? ?????й ????іі Ві???й ???іі.
П?? В?і??” (1899 г.). У гэ?х ??? ??р ? ??? ?????, ?????х і ??і?? ??????
?е ??і???ю ???к М?і?ў?? і Ві???й ???яў, я?я ? ?ў??ю ??вя?е ????
??і???ям, ??к ? ?й ч? ?? ??? ????й. В??й ??і?й ???????? ??я??я ?я?н , іх
????х ?????? ??мя?э?яў, ??і???я ?????й і г.д. Е.Р??? ?ч? ?????, я?й
???ся з 1866 г. у М?і?ў?? і Ві???й ???ях.
На ??, ????ь ???? Е.Р???ым ?тэ?я?ў ????. У??? ?? ??? ?я, ?о ????ся ?
В?і??? ??? Ві???й ???і. Я? ????? і ???лі??? ў ??ы ???? ??с Ві???й ???і.
П?? В?і??” (1898 г.).
В?і?м ????? ??чэ?я ????? лі?????й ????? і ?????ня ??? ??????а ???
з’я??ся ??рэ?е Е.Р???? ????? ? ??? ?? ?я ?вя??х ????? і ???а ??а сярэ?іх
?????х ???ў. Ён ??? у 1881 г. у Ві?? ?д ??? ????ік ??? ????і. В??к 1.
Э????я” і ?я?? ???ія ???і ? ????, ????іі і ????іі ??? ??. П???ік ????
??ў ?????ўся – у 1885 г. у М??е, у 1895 г. – у Г??е, у 1904 г. – у
М?і??.
Вя??я ???а Е.Р???а ў ???і ????х ??і?ў.Т?, ён ???ню ???к?? ? ??? ????? і
????? ????ыя? ????? Стэ??я Б??ыя 1 ???? 1581 г., я?ю ?? В?ілю Ня?? як
?????? ?? ? я? ????е ?вя??? ??? Г?????, Цё?? і Лю??” (1900 г.); “З??ік
????іх ??ў ???у ХІХ ?.” (1901 г.); ????е ?????а ???? 1786 г.” А?рэя М??
(1901 г.) і ???ыя і?ыя.
Е.Р??? ?ё ??ё ??вя?ў ?і??ю і ?????ню ?тэ?я?ў ??ў?й ???ы ?????а ???, я?
??. На гэ?й ?? ён ???? ня??? і ?????. Т??ая ???? я? ????й ???я і ????я.
П?ля ??? І.І.Г????? А?зя??е ??? ?? і ?????і ??а ?к?ь ??? ?????? ?????а
??ні? і ??і? ?? ??р ? С????е П???? Мі??ім (1815–1890). Ён ?ў ?????
М??ў??а ?і??ітэ?, ??я ?ў? ?с ???? ?цэ?? ???ы ??ў???? ?????? ў В??ў?ім
?і??ітэ?. К? п?ця??ь ??? ? ????і ?????а ?оў??, ????а ?? ????а ? Б???і і
Лі?е з мэ?й ??у ?тэ?я?. П??о?а С.Мі???а ???ся ў ?іў? 1853 ??, а ў? 14
??ня гэ?? ж ?? ? п?я?э?і А?зя??я ???і я? ??ую ??м?ую ?????у ? ???у ????а
? Б???і. У ???і? 1854 г. С.Мі??і ??? з Ві?? ? ??с А?зя??я ????ія ????ыя
??і і 200 ????іх ??. З гэ?? ?? ? ??я? 1854 і 1855 ?. ????к рэ?ля?а ???ў
у П?я??г ? ???? ??? ??.
С.Мі??і ?? ???? у ??іятэ?х Ві??, ???? мя??? ???х, і???ся ???ь як ?? ??ш
???к ???е ??й ????. Тэ?э??ыя ???ы, э????ч?я ??? С.Мі???а, я?я ён ??? у
9-? ??х ??????, ??ш ??сяц? ? ??ў?? ??. На тэ???і Б???і ён ???? ?????я
??ы і ??і? ? ?????а ????. П???? і ?????ь ??? С.Мі???а ?? ?э?? ў АН, і
тэ?ін я? ?????ў? ????ўся ? ?іўня 1856 г.
У ??? АН СССР у ??? І.Ср??ў??а ё?ь ???э? ? 2010 ?? ?д ??? ?????? ???,
???м я?й ??эй ? ў? ?ў з’яўля?? С.Мі??і. З ????ў ???, ?о ???к, ?? і
???я?ў?, ?лю??ўв? ??ў?я ????ыя а??і??і ????? ?? (???д [е] у [я] у ???
????і??м ???е, ??я??? [р], ??ўжэ?е ???, ???д [л] у [ў] / ? ???/). У ???к
??і? ?? ? ў? ў???????я ??і?; ё?ь ???а ??ы, ?????я з і?? ?ў, ?іця?я ??і?
і ???????ыя ??ы. На к??? ????? ????ыя і ????і?ыя ??я?ы ?? (??? і ?рэ?).
Т??чэ?і ?ю?а ?ы ??м з іх, ???ія ?ю? ?с?? ? ?пярэ?я? ??а. С?ую ????ю ??у
???ю? ?з???, ????? і ?ея??ы; ??? ?? ???ўяў, ??і?і?ў, ??ь ня? ?чэ?і?ў,
?????ў, ????х ??ін ??. С?ў?к-???э? С.Мі???а ????ы ў ??і???і?? ????х.
Аўт? ????ў ??? у ???, ?????ў ??э? ??ат??х ??т. Да ??ў??ў ??ю?а ???? ??ы
Р. ?л. ?з. ??, ?????а ?д, у ???х ??д?х ?к. У ?????х ????ю?а ???? ???? і
?????а ?? ?????а ??. Д?я??ы ?????а і ??????а т???я ?я?аю?а ў ??м ?????м
???? з ???чэ?? ????ў 1 і 2 ??ы ?з. ??. А??ыя ??ы ?ю? ??? ???і ? іх
??????і пэў?й ??і? ??. Б????я ??ы ????аю?а ? ?с?ю ?? ??м ?о ?????
????і??-?????. В??і ??а аў?р ?????а і ?і???? ???э?я?. П? ?к??? рэ????
??? ё?ь э?????ыя, э?????ыя ???і. Да ????іх ??? р??н, ??л, ??? ????
????ыя ??н?ія тэ?і?. У ???? ?? ілю?????а ?тэ?я? – ???ў з н???х ???,
????, ????. С?ў?к С.Мі???а ????ы ў 1854–1855 ?., ????е 2010 ?оў. Гэ?я
??а ??ш ????ая, ?м “С??? ?????? ???я” П.Ш??ў??а і ????? “С???е ?????х ??
? ????” (1851 г.) І.Н??і?. С?ў?к С.Мі???а ?н???а ?е пэў?я ???і ?а ????ую
?? сярэ?і? ХІХ ?. і ??е ???? ?ы ????і ???? ???? ???к.
У ???? ??чэ?я ????? ?? п?э?? ??а ???? ???у ??р??му ???? І?? І???? Н??і?
(1788–1877). С?ю ????ю ????ь ён ???? ? ў?о?е 55 ??ў, ?? ???ў ????ь ?
?????? ?? і ??? у ????. А?? ??я???я ?????ая ????ь І.Н??і? ??я?ы ?с – ??ь
30 ??ў. З 1844 г. ён ??а?і? ???? ?тэ?я? ?я ???? і ў 1848 г. ??ў яго
ў????. У 1850 г. І.Н??іч ???? ??? ?????? з 4-х ???: 1. О?т к???о
???????о ??ю??я о ?????м ???и; 2. С???е ?????х ?? ? ????; 3. С??? ?????х
????; 4. Н???? ?????х ??н, н???х ????в и ????. П??я ?ы ??? ??р ??? у АН.
Р????ў? гэ?я ?тэ?я?, ??эмік І.С????і ?ў ???ю ?э?у ????і І.Н??і? і ?іў
А?зя??ю ??? ?? і ?????і ??і? І.Н??і? ??я??ь ??? ???? ????і і ???? іх у
АН. Да ???? ????іх ?ы??к і ????, я?я ?? ?????а ў “И???ях АН”, І.Н??іч
??ў ????к ? 227 ???к, я? ?ў ??? ??і???і?? ???й ???. А???ю?ся на ???а ???
і ?аю? ?а ???і??ь ????, І.Н??іч ????? ?????ыя ??ы, ?ы ?????? ??ў ?і???я
???э?і. П??я ??? ??т ???? ???????о ??ю??я о ?????м ???и” не ?? ?????а і
??ў??? ў ???е ????ў ??іятэ? АН СССР, ?т ? ?????а і ??ая ??? “С???е
?????х ?? ? ????”. Гэ?ю ??у ?м ??р ? ??ў ?ў?й і ?????й. С?ў??к ??? 56
???? і ?я?? 2224 ????, а ?? ??? ??ш, ? ????я ???? ?????? ????м ????. Для
???? ?????? ?????а ??ў??я ??р ?????ў ??э? ў?ў?х ???э?яў. У рэ?? ???а
??р??я ???ая ??і?, ???я і??, ???р????я ??ы, ??і?і?. Н???я ?????я ???
???? ??і? як ілю????ы ?тэ?ял. Ф????і?? ???? ??? ???? ???? ? ?і???е
???э?е ? ?с?й ?ве. У ??? ??? рэ?т? ля?? ????ы ???к ??я?э?я ??, ?е ў ???х
???? ён ?????. Для ????х ?? з ????і ????і??і і сэ???і ?вязя? І.Н??іч ???
???? ??д ????ня, ?ы я?м ??л???е ??а з ?і?м ???? ?й?е ?? ??а ў рэ??ы, а
????я ??ую?а ??л я?. С?? з ??????? і ?мя????і ????і ???а ??ую?а ?ы ??ў?м
??е. У ???? ?? ?лі????. А??? ??ю?а ???? ?????. Нярэ?а ????ю?а ????ыя,
?р????ыя ??я?ы ??. Б????я ??ы ??р ???? ? ??ую ?? ??м ?о ????? ????і??.
С????ая ??????? ??а ??? ?і???. Д??і ??а ??р ??е э?????ыя ????? ? ??.
Г????ыя і ??і???я ?ме? ??????ю?а рэ?а, ??і?э?а, ???я?ў?. Ілю?????у
?тэ?я? ??р ? ???ў вя??? ??э?я, ?ця ?ы ???і І.Н?о?ч ?г ????? ?? ??і?
вя??м, ці??м і ????м ?тэ?я?м. “С???е ?????х ?? ? ????” – ?р?я і не ??м
????ая ??і???і?ая ??? І.Н??і?.
І.Н??і? ? ????ня? ????ая ??а ў ??? ????? ????і, я? х???я ????а ?????ь
????ую ??і?, ?????? ???ў?е ???е, я?е ??? б ? ???ь ???. Т?у ??я ???
І.І.Г?????, я? ??ў ???? “С??? ???????о ???я” і ? д?ёў ??у ? ??а, І.Н??і?
????? ??іў Д??е А?зя??е АН ???? я? ???? ??у. Т?? ??ы ???? ? ў??ся. Я?
?????і ? ?тэ?ялах “А??, ??ся??я к ?т?? З???й Р??и” (С?., 1846–1853) ???і
???к ?????х ??. І.Н??іч ??ў гэ?й ??ы ?ля ?? з ???й ??ў. У ???у 1857 г.
ён ???ў ???к у АН. С??я??я ???я ???? ??і? ??у і рэ?????а ? ??у, ??? ???
ў 1865 ??е ў?????? У??ўс?й ?э?яй, ?е ???к ?к і ???ся ля?? у ????. С?ў?к
?????й ?? ??? 1110 ???? вя??? ???у і ???? ?ля 12 ?с. ??. У ???? ???
????ы ????ы ???к ??я?э?я ??, ??? ?????а ??э? ???к. К??е ?????? ??а ?е ??
??ы ????? ????? ?я ??? ??і? ??: ?????а ??і? ??, ?д ?я ??ў??ў, ???? ?я
?ея??? і г.д. С?лі???я ??? ???аю? ??у ў???я ??а, я? ?мя???ыя, ?????ыя
??ы і ?. Для ???э?я ????? ??і? ?????ы ??ія ????і?, ?іс??, э?????ыя
?????, ??ў??і з і??і ???. У ??д ?????х ????ў ?ах??? ???? ???????
ілю????ы ?тэ?ял.
Т??і ??? І.Н??іч ??ў і 30 к???? 1858 г. ?с?ў у АН ????к-???к, ?? ў???
??і?, я?я і???а ў ????? ??, ?е ? ?????а ў ????х ??і?х. Гэ? ???к з рэ???
у 2 ??? ??? ??ш ?м 14 ???? і ?я?? 1086 ??. С?ў?к ?????й ????? ?? ??м з
???? ??? ?о ????а ??й вя??й ??? ????? ?????й ??ік???і.
Ад ??? ???і ???ў? ???к ????? ?? І.Н??іч ? ????ся: з 1848 г. ??л??а з
і??і ?ня??і ? ????? ????і ён ???? і ?д вя??м ???с?м ????м і ? ?????
???і??, ?б ???? ?і??ую ??у ? я? ?л???. Н?э?е ??я ?ў?х і ?????х ????яў у
1861 г. А?зя??е ??? ?? і ?????і АН ?????а І.Н??і? ??? ????і ???к ? ???с,
?е ??у ????і Дзя??ў?? ?э?яй (1863 г.). Т??і ў 1870 г. ???? ?????? ???я”
?ў ?????ы. Гэ? ???к ???ў ???ю ?э?у ??ыя???. Ён ???н ?ў ??э????? ??і? ??й
???? ?? і ??ь ??і?й ?я ?????н? ?????няў ????? ?? і ????і?м ?ы ???і
?????х ??і?ў ?????а. А???? ?тэ?я?? ?я ???? ?? ўл??я ??? І.Н??і? з ??й
???? ??. А?ю? ??р ???ў ??ы ?я рэ???? ??? ???? і ілю????ы ?тэ?ял. З?і?
і?э?іў? і ??ая?а вя?ся ў М?і?ў?? ???і ў ????х М?і??а і ??? ??ю ???ю ???
????. М?э?я? ?я ???? ???а ????іся ў Мі??й, Г????? і Ві???й ???ях. У ???к
?лю?? ??ш ? 30 ?с. с?ў ??й ????? ?? сярэ?і? ХІХ ?. П?? ? ў ?м ? ????а
??? ????м ?? ??, ?а ?о ???? ???жэ?е І.Н??і? Дзямі?ў?? ?э?і. Ся?д ???і??
??і???і?? ???яў ?й ?? ???к І.Н??і? ????? ????м па???м ? ?і??я ?????а
?я???? ??а, ??і???м і ???і?? ???э?? ??? ?????х ????? і ??і???і?? ???ў,
????х ?я???м, ?р????, ?????? і і?? ??м ????ў. У??е ???э?е ў ???? ??ь ?іх
вя??х ? ?й ч? ???ў і ???? ?і??я ??і? ??і? ???ік ?????? і ?????? ???е
????й ў ім ??і?? і????і, ?о ??і??? ???? ???ую ????ю, ???і? ??????? я? ?я
??х ?з?х мэт (????га ??чэ?я мя??ых ????іх ??, ????у ??? ????іх тэ??ў ?
??ую ??, ???э?я ??н? э?????? з’яў і ??аяў і г.д.).
У?????ы ???? ???? ?????? ???я” І.Н??і? ? ???яе ?н???а ????ь я? ?п.
П?аў??? ??із ?????х ????? у ??ы І.Н??і? ????, ?о ???? ??я?ў? ў ім
рэ?і?ю?а ?я???, ????? і ?????ы ????і. П????ы ???? ???ў?с? ?лю???? ў ????
І.Н??і? ?п???? э?і????і ? ?іс???і ???э?я? ?-??у ў?х ?з ??ючэ?я рэ????
????іх ??. Дыя??? ??з?к ???а з’яўля?? ??????, ????, ?б ????? ???? з ???
??й ??, я?я ў??? ў рэ?? ???ы ?л??? ??????а ?ў??”, І.Н?овіч ?я?? ? ў?ю?ў
у ???к шэ?г ??? з ??ў?? ?????? ??у ????? ?????ыя???й ?? (??ь, ??, зя?я,
?? і ??ія і?ыя). Да р?, я?я ?????ую? ???? ?????? ???я” як ????ы ?я???,
??а ???і: а) ????ую рэ?я????ь ???й ??? рэ???? ?? (???я ‘??ія‘); б) ????ю
????ую ???? ??? ???я мя??? ?? (??., ? с?? ????: [?] ?????ся ?? ??н.
[g]); в) ?????? ў я??і ілю???й ????? ??й н???-?я?к?? ?? (нярэ?а ???? ???
????? ?? ?я ілю???і пэў?? ??а); г) ?лю????е ў??ню ??????ня ???х лю??
(??., ? ??а ж?ь: ???? ?? ?лю ? ???, ? д???, я? ???? ??д Б??ъ) і ????я
і?ыя ?????я ????і. У ??ы І.Н??і? ё?ь шэ?г ????? і ???ў ?і??я ??і?, я?я
???? рэ?і?ю?а ў ?????? ????х. Да ??х ??а ???і а) наяў??ь дэ???й (?я??ъ –
?????? ????ь); б) ???э?е рэ???? ????іх ?? ?ы ???? ??іх ?????? п? і ??ў
(???? – ?ля???, ?????); в) ?яў??ь ??і?ыч?х ??т ?ы ???х рэ???? ??? (??.,
??., ??д., ??т., ??., ??., ??с., ??., ю?д. і і?. у ???чэ?і ??ачэнняў у
????”). С????і??ь ???? І.Н??і? ? ?і??я ??? ?????? ??? ?????а ??а ????? ?
??? ў??м ???э?? ???э?? ?с ??х ??? ??ў ????ў, ?е і ?я??м ??????м у я??і
ілю?????а м?эрыя? ???? ???, ????, ????, ???????. С??ў?я ?? ???? ????і ў?
???і? І.Н??і?. Т?, ??э?к І.С????і ??ў, ?о ???і ?ы ???? ??? ???? … ??а
??? ???я?ыя ?????? ??? ????? ?вы”. Вя??ю ????ь ????й ?????? ???? ??????
???я” ??я?? і ў ???? ?с. У 1920-я ??, ?лі ? Б???і і?ў ??эс ??ў?? ?ў??
??ў???, ён ????ся ??м ???м ???м у ??? ?? ?????? ???. Н???ыя ?а ??я????
(30–40-я ?. ХХ ?.) ?????ую?а рэ?а ??ў?м ????? ? гэ?? ????. А?? ?о ў ???у
1950-х ??ў ? ????х ??яд??? ??у з’яўляю?а ???? ????ыя, а ??м ?ё ??ш ????я
????я ??? ?а ???? ?????? ???я”. У 1983 ??е ?? ???ў?? я? ??і???е ?????е.
В??э?е ???? ?л???й ?? ў ??? ??? ХІХ ????я
С?э?і ?а ??????ь ????? ?? ??я??іся і ў ??? ??? ХІХ с???зя. У ?вя? з гэ?м
???ія і ????я ????? ў??і? ??ля??ся ? ?? ?????ў П???а-???я? ?аю з мэ?й
??чэ?я ў ?м ?? і ???? гэ?й ??. А??я ?? ў? к сярэ?і? ХІХ ?. ся?д ?????ў
???ся ?ё?? ?????е ?а ?????? ?вучэ?я ?? ??? ??м з ???ыяй ???, я? з’яўля??
яе ???м і ????м. В??э?е ???? ?? ???а ??і??а ? ???? ?тэ?ял, я? ???н чэ???
з ??? ??іц, і ў ??ую ??у – з ????х ??і?ў. Т?і п?ляд у сярэ?і? ХІХ ст.
(1849) у ??ы “М?? ? ???и ???? я??” ?ў ???ля?? ??ім ???м І???м І????м
С????ім. У гэ?й ??ы ??р ???? ??ў?я э?? ???? ??? ?? ў ???м ????і, г.?.
?лю?ю? і ????ую ??. “Б??у??е ??ч?” І.С????і ??ў ??м ??? з мя??? ???я??яў
??? ???? ??. Гэ? ??а ??? вя?? ???тэт у ????х к?? і ?????? ??????ся (???
?з у 1959 г.), я? ў пэў?м сэ?е ????а ?я? дз???і ???? ????ў у ??? ????
??. У ??? ??? ХІХ ?. ??ў? ??????ся ??і? ?????? ?????а, ?????ся іх
??????? і ??????е ??чэ?е. Ві???я ???я, ????я ў 1864 ??е ?я ???у і ???я
с???т?х ??ў, ?????? ? ??я? 1864–1915 ?. 49 ??ў. Ш??а ????ся ????,
рэ???ыя і ????ыя ??ы, ????я і м???ія ??ы. П????я ?????х ??і?ў і
?????-э?????? ?тэ?я?ў ???яла ?’??ў? і ???а д????? ??ыя ???і ????? ??.
Б?????ў? ???? ?тэ?ял ? ??? ????ляўся ў ?????няў ?????, ?е і ???іўся ???й
?я ????я ??ыя??х ??.
У 1884 г. ?ло ?????? ?????? А.І.Ня?ё?? ?і???? ?ляд ?????? ???х і ????і??
?????? ????іх ????. Гэ? ?? ? ???? ??ая ??ыя??я ??а ? ?????й ????ы.
Гі???? ?тэ?ял ??р ?? з ????? ? ?й ?с ??і?ў ?????а ????а ?????а. А???я
ў?? ????ся ??? ???ў ХVІ ?., ????, на ??у І.А.Ня?ё??, у гэ? ?с ????ся
??эс ??і???я ????? ??. Н???ш ???я?а ??р ??іўся ? ????? ?????ях, ??? ?? –
? ?р?????.
С?’ё?а ???ся ??чэ?? ???? ????? ??, ??????м ???????? ?с???? П.У.У??імі?ў.
Да ??? ?? не ???? ?????? я? ????ая ????ыя ???р Ф???к С???; ?о ????, ????
???я и я?? (С?., 1888). М?у ??? ?????а ?????? П.У.У??і?р? ????? у ???м
???? і ??іфі??ў яе як ?? ????? ???і ???у ХVІ ?. У ??ы ??ы ??р ?я?іў
?вя?? ???к ???? ???ў з ?? Ф.С???.
З і?? ?????няў П.У.У??імі?? ?а ???я ??і? ???????? ?????а ??а ????ь ???л
“”Ж?? Свя?? А??ия, ??в?а Б?ия” в ??????? ???? ??а ХV ??”. А??я ??,
П.У??і???м ?ў ???? ???ы ?ляд ??і?ў ?????а і ў?аі??? ?????а – “О?? ю?????
и ??????? ?мя??? ?????? ? ХІ ? ХVІІ ???ия”. Т? ????а, ?о ??і? з ????і?
?ў?мі ??? ????ся ў? з ХІІІ ?.
Г????ю ??? ў ????ў? ???яў ?????й ????і ў ??? ??? ХІХ ?. ????? ??я ???я,
як Аля??? А????ч П?а?я, Пі?п Фё???ч Ф????ў, А.І.С????і, І?? Я?ч.
А.І.С????і ??????ў ?ў?я ?????і ?ля 30 ??? ХІІІ–ХV ??., ????х у ??х ??х
П???? і С????? ?я??ў. Лі????? ??із гэ?х ??і?ў ???іў ??? ?і?? ????а-???і
?я??, я? ???, ? я? ??у, ???ў у ??д ????? ??. В??? А.І.С????і і ????я
??і? ?????а ????т? – ????ія ????ы ХV ?., ???і Ф.С???, ?? я?х ??ў у ??й
??? ??????я??й.
Гі????я ???? і ????ія з’я??ся ?’??м ??і вя??? ???а ????а Фё?? І????
Б???а.
У 1858 г. у М??е ??? я? ??а ??т ???ч??й ????? ???? я??”, ????я в???
???і? ?д ??? ??????я ????? ???? я??”. Гэ? ??а ўяўляе ??й ?я?ы ??с, ?е
?????ы ?????я ?тэ??і, ??ы і ?????і ??? ?? ў іх ?????м ?вя?е?і. У 1861 г.
??? “И?????я ?????я по ??????я??? и ???? я??”. У ёй ????ы тэ?? ??????
?????а з ????а-?????ы? і ??????? ????ыя?.
Н? ??чэ?? ????іх (??д???іх) ????ў ????і ???а С.Л.П???і, Аля?? Аля????іч
Ш???ў, М.М.К????. М.М.К????м ?ў ??????? ??н з ???х рэ???? ??і?ў – Чэ?я
1489 г.
Г????м ??чэ?? ????? ?? і к???ы (у ?м ?? э????і і ????) ???ся Яўхім
Фё???ч К??і. У ??й ??ы “К ???и з??в и ?? ?????? ???я” ён ??іў ???і ??із
???? ????? ??. У ??ы ХІХ ст. Я.К??і ?????ў шэ?г ?? ? ???? ????? ??, у ?м
?? і ????ая ????ыя ???????е ???? ???? в ХV – ХVІІ ?.” (В???, 1896).
В??э?? ??і?ў ?????а ?????а ???іся ???а А.Б???, У.М.П?э?, А.С.А?а????,
А.С.Б????ч, С.К.Бу?ч, А.М.В?я?ў?і, Ф.М.І?і?? і і?.
Нашли опечатку? Выделите и нажмите CTRL+Enter
