З??
У??і?
Г?? 1. У????е ?????? ??ж ВКЛ і Ма???? ?я??? у 70-х ?. XV ?. і іх ??ыя
???я ?????
Г?? 2. В?? 1507 – 08 і 1512 – 22 ?.
Г?? 3. В?? 1534 – 1537 ?.
З?лючэ?е
С?с ?????? ??іц
Уводзіны
А??ы ?я ?????я ??яд ?? ????? у ????х ВКЛ і М??ы і ????ся і???й ???
????а???? ???? ? У??няй Еў?? (у ??? ??? ВКЛ ???? 25% ??й тэ???і і ???і?а
???? ? ?????вя??м рэ?ё?).
Мэ? ??ты – ??????? ??????ны ??ж ВКЛ і М??ў?? ?я??? ў ??ы XV – 30-х ?.
XVI ?.
Для ?ся??ня мэ? ?э? ???? ????я ???:
1)В?вя?і?, якое ???????? ???і?а с???я ? Ў??няй Еў?? ?пярэ??і ???у
??ў?а-????? ?????? і я?я ???ы ??і ???????і ў ??я??? ??лі?у;
2)Р?????, як р?????ся п??і ???х ???ій 1492-94 і 1500-03 ?.;
3)А???????ь ???? ???рэ?е ????у ў ??? ??я???зях XVI ?. і ?я з’я?, я?я я?
???і?; ?ся??і? ????ю ў?? ? А???ай ??е і ???? ???ы, я?я ? ?? ?????а ???г?
ВКЛ;
4)Р????? ??у 1534 – 37 ?. і ?я??, ?о з’я??ся ?ы??й ??жэ?я ВКЛ у с?ыях
??? з М??? у ???? ??яд.
Г???ы ??? ??????, ???ая ???? ??е?а ?????, ?? ??ля?? яе з ??ц? ?я????
??рэ?тэ? ???. В?? з М??? у ??ы 15 – ??? ?э? 16 ??. ???і ???к рэ??у
???э?ю п?ш ? ў? ??я??-э?????у, ???? і дэ???і??у. П??? ??а Ж?і??а, у
?????і ?вя??? М??е ??ы (??няя па ??, 1534-37 ?.), ?і?аю? ця?? ?????т??е
???і?а ?я??ы (у ????і ?тэ?я??е) ??а п???м ?????а ?ня?? і як ??к – ???
??й ?????? ??? Лі???й ??ы (?? ??ля?? ?к Лю?і??ю ?ію). З?? мы ?????я ў
??? ??? ????х з ??м ???ім ???м, ?е ? ? ???ы ???? ?а ?аю ???ыю і ?мя???,
?о ??з ? ???? ??я??? ?????ю – ???й ?????цю, я?й ? ??? ??ь ? ??я? 500
??ў.
М?? в???ь ? ?ы э?? ??чэ?я ???? ???? ў ???? і ????й ???ыя??іі: 1) 19 –
??ыя ??я???? 20 ??.: а) а???е ??чэ?е ???? ????? ?????і і б) ??т?
н?ыя???й ???ыя??іі; 2) 20-я ?. 20 ?. – 1991 г. – ???ая ???ыя??ія; 3) з
1991 г. – ???ая ????ая і ????я ???ыя??ія. Ля ???ў ???а э?? ?ая? з ?????
?? – а) С.С??ёў, М. К???н, В. Ключэў?і; б) М. Д??р-З????, В. Л??ўс?, У.
Іг??ў?і, Ул.Пічэ?;
А) Р?і??я ????? гэт?а ?? ?? ???ю ?’??ў??ь у гэ?м ???і, я? ??? ??? ????ся
????? ??няй ???? М??ы, ?е ў ????і (???? К???н) ???? іх ля?? ? ?? М??ы,
????? ??ў?? ???вя?і?е ??я??? ????а М???. І? (???? гэ? ?т??? С.С??ё?) ??
??????ы вя??ыя ????ыя і ??ў?я ?тэ?я?.
Б) М. Д??р-З???? ??ў, ?о ????ь ???-і ???????? ця??цяў ВКЛ ??ю??ся ў ????
??я???й і рэ???? ??т?і; В. Л??ў?і: І?н III, ? я? д??, ?ы?? ??няў Лі?у і
Б???ь у ?? ?ля?ў”, ??ў у ??? з М??? ??ў?ю ???у ??? ?????? ВКЛ; Ус.
І????і ??ў ??ы з ?? М??ы ???ў?й э???іяй з мэ?й ??? ??яў; Ул. Пічэ? ??ў,
?о ???і?? ??ж ?я??мі ?????ся і з ???ы ??? ???п? ???? гэ?х ?я??: М??ў?ая
?я??а ????ся ? ???? цэ?????і, а ?????-??ў?ая” – ?т??іі. У ??? тэ???я??х
?этэ?ій М??ы ? ВКЛ ? я? ??у ля?? э??мі?ыя і??э?: ???а ў?? ?с ??? ???, ?б
???? ????ія ???, ?? я?я і?ў ???? ?ях ? Б????? ??, гэ?к к??? ??э??а ?я
М??ы.” [Ул. Пічэ?. “Гі??ыя Б???і” .-М.,1961.-134 с.].
Н???ыя ????? ???іх ??ў ??л?у ў??а???н ВКЛ і М??ы ??ляд?і ???? ???я?а. У
??я?е ????яю?х ?? іх ??ля?ю? І.Б. Грэ?ў (???и м?????? ????й В???? Е?? 14
– 16 вв.”), А.Л. Х????ч. Н??рэ?а ???? ????й ???іся А.А. Зі?н,А.Б. К?ня?ў
(? ????х ???? ?я????и ???й ????? в Е??е в ??? ???? 16 в.”, ? ???у о ???
Р???о г????? ? ??????е ??????? ??ль в ??? 16 в.”). Зі?н: “О???я ????ия,
???ая в ??? Р??о? ?????а, ??а ?????? э?????? и ?????? ????. С Р???
????ня?? ? ??? ??и, ????? ???м ???м, ? и ??ь ????? и ?????х ???” [2,
с.195].
С???я ???ыя??ія ?????? ???м ??м ???ў?ў і ?????ў ??????н ВКЛ і М??ы.У
????? гэ? Г.М. С???іч, А.П. Г???іч, Б.І. Сі?рэ?а, В.Я. С????і, В. Ч???
(Ві?? К??іч), Л. Мі????ая. Вя??ю ????ь ????ў ?е А.Г???іч ? тэ? Ар???й
??ы, Б. Сі?рэ?а (?т? ??ы?а-?????й тэ?? ????іх ??) р??я?е ??мя ???й ????
і ???? ??????й ??? ВКЛ, ???а ?я?? ??у ? ?е, ?о ? ??я? 15 – 16 ??. э?г??я
і???а ? т??і з ?? ВКЛ у М??у, ?е і ў ??????м ????у, ? “В. Ч??? – ??р
?а?і?х ????-??ля?? ???яў, у ?м ?? ?????х і ??ля???у ??я?. Ю.М. Б?ан
?я??ся ? ?і??я ??ў ??к, ?р? і ???? ?я?ў у гэ? ?с (??оя ВКЛ 1385 – 1576
?.” і і?.).
Г?? 1. У????е ?????? ??ж ВКЛ і М??ў?? дзя??? у 70-х ?. XV ?. і іх ??ыя
???я ?????
У ??ы 15 ?. ??ў?м ?і??? ?????, я? рэ?ля?ў ???? ?вюх вя??х ?я??ў –
Лі?ў??а і М?к???а ?ў ???р ??ж вя??м ?я?м ??ўс?м, ??лём ???ім К?і??м IV –
з ??? ??, вя??м ?я?м В?і?м II – з і??а, ????ы ў 1449 ?? (31 ?іўня). Кня?
В?і? ??я?ўся ?? з К?і??м у «??? ??», ????? ?ў?? ??м, «??? ??а я? і я?
зя?і ўсю?, ?е ? ? ??». Тыя ж ??я????? ўзяў ? ся? К?і?р. К?і?р ??я??ся ?
???ь ? ?? Д?і?ыя Ш?я?, ?н??? ???і? ?язя В?іля, я? ў ?аю ??у ?я?ў ? ??
??ін з Мі?іл?, ??м Ж?і??а К????і? і ??іў??м ??ля К?і??. У ???у ?па? ???ў
?я? і ?я?? ??ў?ія і ???с?я ??я??ся ???я?а ???.
П?ля ??? 1449 г. ??? ???? ?ў? ? ??. П?ля ??, як 17 ??ня 1453 г. ў Н????е
?як Бя? ???ў Д?і?ыя Ш?я?, я? ?? І?? ????я ??? ў Лі?у. К?і?р IV ?ў я? ?
ў?? ??? Р??к і Н???д-С???і. П??й я? ? ???? ???іся В?ілю, ?? І?? Д?і????,
я? ?? ?я?м Н???д-Се???м. У??у 1454 г. В?і? II ???іўся ў ??д ? І??
А?рэ?і? М????а. Т? ??? ?ў саю?і?м Ш?я?, ?е ?ў?м-?ў? ??ю?ў ?р з В?і?м II.
З?? ????і г???р ???ў, ?о ???іў ??? ??? ???? я? ??ыя ??і. В??а В?іля II
?я? М???, а ?я? І?н А?рэ?іч з ???, ??? А?рэ? і Ся??м, з ?я?? і чэля?зю
??? ў Лі?у. З???у ????? ?язю К?і?р IV ????ў ???? Б??к, ??м ?мяняў я? ?
С???б і Г??ь.[13, с.136-137].
Д??? 1449 г. ???? ??іў ???ую э???ію Лі?ы ? Ў??. У ????я ??я???? ў?
М??ў?ая Р?ь ??? ???а ?этэ???ь ? яе зя?і.
У ???у 1470-х ?. ??? К?і?? б? ?і??? ? ??д; ён ?і?ўся ў????ь ? ???е ??ля
В??? ??? ?? (я?э а?ін з ??ў я? ?ў ??? ? чэ?? ??), а? гэ?? ? ????ся.
Сі??ыя ў???я?ся і ??? ??ы з ?????і ???іх ??н (????ім ?я??й Стэ??м,
????ім ???м М???, ???ім ??м М??і-Гірэ?).
Ва ў??х ??ая?? ???? з А?? М??а ????? ???х ???????? п???, ?? ? ў? ??? ???
г???? ???і? ся?д ??іх ?я???х ?’я??няў – Н???? (1478 г.), ???а Ц?? (1485
г.) і ??і???я ???а- ????? і? (1480 г.) [12, с.40]. У? гэ? ??? ў??ў?е
?я?? і ??? ???і ????к яе ??няй ????і ?????й?м.А??і? ??ж ?я???і ???
?????а. Па ??? С.М. С??ё?, “ К??? ????л ??? М??ы А??а, И?? ????л ???
П??и М??и-Г?ея; ? ???? ??ы ? ??;
К??? ? ?? ?я э?? ???в и ???и, И?? ? лю?л ???ия?й, ??, ? ????х ???о ???
“[Ц?. ? 10, Т.5,с.91].
У??у 1482 г. у М??у ????ўся вя???я??і ??л, ???і ???ік Б??н А?рэ?іч
С??іч, я? ????? вя??ня Вя??х Л? і Ржэ?. У ??з І?н ?????аў ? К?і?? ?я
??і, я?я ён ??? ? ???вя?і? ??? і я?я ? ??у ????(? ??ю??, ?о ???а і?а ?а
П??к, Ві??к, С???к).[3, с.2]
Т??? ????а ???і і ?? ??га ??а, як ??а вя??м ?я?м М??ў?ім ??? ?і???а
???.С??а гэта ? ??ы ??яд ????ая, ?е ???? ?рэ?і ? ??? ???і ў ???? ??м з
??? ? ???.
У 1467 ?? ў І?? III ???а ж??, вя??я ?я?ня Ма?я Цвя??я. І?н ?ў ??ч?ы з ёй
у 1447 г., а вя??е ???ся ў 1452 г. А??у ? ??я ??? ??і І?н ?? ??? ёй ???.
П? гэ?м я?, з ??? ??, ??і?? ???ю??а. З і??а ??, ён ?ў?? ?мя?ў ?й? ??? з
Д?і?ыям Ш?я?й і В?і?м К??, ? ??а ??я ?яўся ????х ?я?ў, і ???? – ?ая?ў.
Т?у ?язю ? п????? ня??а з я? ?я??зя. І ?? я? ?????і ?э??ую ??цэ? С?ію
(Зою) П???г (1455-1503). Яе І?н ?і?ў ??? ??й ця???яй ???.[13, с.150]
У 1453 ?? ?ы ўзя?і ???і К????н??я ???ў ??? і???? Ві??? К????н XI П???г.
Я? ?? Ф?а ???ў ???й ?ў???? П???эс. Ў 1450 ?? ??і ???? і яе. Ф?а з ?ёй
сям’ёй ?? ў Р?. Я? д?? С?ія, (???і?ся ????а ў 1447 ??е), ? ?? ??? ?
????? ???а(? ёй у ??г ? ?? ? ?о?й, ? ??яў). І ?? ???? яе П?а Р??і П?? II
?? ?э???а ў?я??а ????а Ві??ё? ????? у ??і ??оў??у вя??? ?язю. Ён ????а
і??ўся ?????а ????, ?б ?вя?? ???? з М??? і ????і? ?т ?? ?л? п?з ?ія?у
С?ію. П?а ?ў С?іі ??? ??г, з я?м 24 чэ??я 1472 ?? я? ???а з Р?а ў
????жэ?і ?ы???х ?э?ў і ??ыя??? ???? ??а, ????а А??ія Б???э. 12 ????а
1472 ?? ??цэ? ???а ў М??у і ў ?й ? ??ь ?вя???я з І??м.
К???л А??ій ???н ?ў ??? п???? ???е ? ??э?і ?? цэ??ў у ??? ў?і, ?е ?????
????і? Фі?? я? ? ў??ся. З?? ?юб гэ? ?ў і?ыя ??ыя ?????. В??і ??р?? ім,
І?н ???ў ??ь ся? га???м. А ў 1483-1484 ?? ў шэ?? ????? ???ню з’я?ўся ??л
«??. М??і? ???? ? С?’і ?? ???? М??е ў???ю ????? ? ?этэ?іях ? К???????.
С?? ????і ?? з Г??і? П??о??, ???? ?я?м Ю?? Д?і????м, ?ў ???? ??????
?????м ??м. Ш? ж ?????а ???н М??ў?? Р?і з Лі?? і П???й, ? ?????? ??еяй у
гэ?м ??е ??а ??я?е І??м ??? ????я В?я Р??,? ён ???ў ??? ???й ??, ?о ў
????? М??е ???? ? ??яў ?? ???й ?????й Р?і ??ў У??і?ра Свя??. Узяў? гэ?
??л, вя?? ?я? І?н ?м ??м ?я?ў ? ??х ?этэ?іях ? ????я ??і, я?я ў???і? ў
???е ВКЛ. З????, гэ? ??і?? рэ?і ??э? у Ві?? і ў К???. П??с ??ых ???ў
?????? ??ж І?нам III і К?і??м IV у 80-я ?? ???е ? «??ж?х ???? ???і?ся
??ў?м. С?э?? ??ў ???? б?о ??. У сярэ?і? XV ?. ?д ?а?? ????? ?????ся
Ржэў, Тара?ц і Вя??я Л?і. «Р???я ??» ??? і?а «королю е? ми??и и к Н????
и М???. С?н?і?а ?я??ся ??я ??чэ?я Н????. М??ў?ія ???ікі ????ся ????? ?
Л?і ???ў К?і??.[2, с.95] Б?? ?о ??????? ???? ??ы ??і ???я ???? вя???іх
?я?ў ? ?к М??ы. П???м ?? ?? 1482 г., ?? ў ?я??? ??? а?????і ў?і?а ??а
???ь К?і?? і ?? ? мэ? ???і? ? ???л Мі?і? А????? С???а. З?? ?? ????,
А????ч і А???? ?лі ???? ??цю, ?я? Фё?р Б??? ??? ??? ў М??у. С? яе ?? ???
як ?? з ??? рэ??і ? ??я???й ???.[1, с.64] П?ля гэ??, ???аю?ся ? ???т
????ў?х з ?? ????? ?а? ? ??? ?????а ?язя ???? князі І?н Мі???іч В????і,
??м І?н Бя?ў?і і Д?і?? Фё???ч В?а???. К??ь К?і?р ??ў І??, ?о ? ???? з
????? гэ?х ?я?ў, я?я ???? ? М??ы з ????і і ?д???ня?, ?о ?я? Д?і?? ???? з
???м ??? ??а, ?язя Ся??, ???ў? ў ??ня? ??у, ?іх ?яр і ?? і ??й ??ёў ?
??я? ??ы? ??, ???ў ??? ??ў?ія ???і. . У??? 1492 ?? ? І?? III «?’??» ??м
? ??й ???? ?я? Аля??? Юр’?іч Вя???.
У???ляю? ?аю ??, вя?? ?язь І?н 18 ??ня 1492 ?? ???іў з М??ы ??а ? К?і??
IV, вя??? ?язя Лі?ы і ??ля П???, з цэ?м ?і?м тэ???я?н? ?этэ?ій. Ён, ?
??, ? ??, ??ў ???ь ?д ?аю «???ю ??» ?ю «???», ???ю? ?д гэ?м тэ?і?м ?я
??і Вя??? ?я?? Лі?ў??а, ?е ???? ся??і ?язя? ???? Р???і?ў. П??ь п?? ??,
К?і?р IV ??? ??р у Г??? 7 чэ??я. К????і п?? у К??? ?няў я? ??э?ы ?н
Ян-А??э? (1459-1501). П??? ў?ў Крэўс?й ?іі, ён ???н ?ў ??ь і вя??м ?я?м
Лі?ы. А? ??ў?ія ???ы і п?ш ? ў? М. Г??? ?вя?і? ??м вялі?м ?я?м Аля???а
(1461 – 1506) – ????а ?? К?і??.
І?н ???ў ?????а ???ыяй (г.?. ?м, ?о ??і?ая ў?я Лі?ы і П??? ????я ????й)
і ??? ??у з Лі??, у ??? ???? ?? ? ў? ??і, ? я?я ?этэ???, ? ?? ? ???ю іх
???.
З??яе ????? ???і?а ??я? я? ???. Ён ??ю?ў ?юз з ????ім ????? Стэ??м,
??ля?ў ??ыя ???? з ???м В???, ???? ?юз з М??і-Гірэ?, я? і??? з 1472 ??.
І?н тэ?і?? ???іў у К?м ??? ??а Ка???і? З?????. П?? ???н ?ў ???ь ??
Ме?лі-Гірэю, ?о ?? К?і?р ??р, ???іся яго ??і – ??я ж ??? М??е і К??, як
іх ???. Ян р?ў ?? і?і ??? ? Лі?у. М?ляў, вя?? ?я? ???а ??а «ся?е ? ?ня».
Х? ??а ??яў З?а??ага, ?е п??ў у ??д ? ??, а ??? ?вя?? «???, ? ??ш ??
?сяч ???к.[10, Т.5,с.96] Гэ? ??д ????ў у ?ёне ??ж Ч????м і Кі??. Ня??зя?
? ?????ь, ён ?ё ж ?ця?? ??? ???я ?? ??ў?ў.
С? ? вя?? ?я?, ня??зя? ? ?я??е ????м, у ??д ? ?й?ў, а п??ў ?а вя??х ???
і ?а ??? ????ю ???. Р?ь ????? ?язя ????а Мя?эў?ам, ???м ?я? Ся??? і
А?еў; ?? ?я?ў П?ры??а і Д?і? Шчэні ???? Вя??. А?? ?язя Фё??
Ц?я?ё?-Аба??кага ??ў у ?іў? 1492 ?? ? Мцэ?к і Лю??к, ??іў іх, ???ў ??ў у
?л?. Д?? ??д ???ў ??? Х??? і Р???, ??? – М??ь, А??у і Н?асі?.
Р??ю?ся ? ??рэ?я ????х ?ея?яў, І?н III ??д? ???ь ? ?? 1493 ?? ??ыя ?? ў
Вя??х Л??, П??е, Н????е і Ц?ры. Ён ???а ???іў ??? ? ?язя К??? М????? і ?
???? Тэў???? ?дэ?, ?????ючы ім ??м ?я?? ???ь Лі?ы і По??ы.
У Ві?? ??а ????і?ся, ???ю?, ?о ??? ???? ????? ?я?? з І??м, М??і-Гірэ? і
???і. Ц?пя? няў?? ? фр??, ??ў?ія ў?? ????? ў Ма?? ?? ???х ???ў, я?м ????
з?і? ??о ???? І?? III. А? ?????ў ??ілі і ????. Па с???ню ??пі? ????
Л???ая и Ж?й??я”, “А????р и ??? В???о ?я??а Л????о, ? ?? ??? з ?к ???
??ия??м ??у ???, ????и ??ы ? ?? ???е, ???е ????и ? М??ы ???и з ?м ???
????? [Ц?. ? 5, с.95] . А? ?т ??? ?? ??ш ????я, ?м ? гэ?м ????я?? ў
????. К? ?і?? І?на ? ????, я? ?? ??э?і? ?????і ??? ?? з я? ??к ? вя???
?язя Лі?ы А????а К?і????, я? ня?ў? ?? ў?ў?м.
У ????? 1492 ?? ў М??у ??? ??ў?і ??л С???? Гля??ч. А?? ён і ????ія ?я?
?????ся ? ????? ???????. Гля??ч ????? ???? ў??і? вя??е, а ??м ??і ?р??ы
? п??ір’і, ?я? ж ?????? ??ю?? ?р ? ?? Ів?а III, гэ? ?а??, ?б ? М??ы ???і
???ыя ??ды Мцэ?к, Лю??к, Вя??, С??й? і і?ыя. У ???, Г???ч ???і?? вя??ся
ў Лі?у.
У? ж ???? ??я???я. З?? ?о ????і ??л, ???ін З????, ??? у Лі?у. З??у я?
???і? ??? пэў?ю – ??ая? у Лі?ы ???, ??й ??п??я ???іт?і. У я? ??р?й ???е
????? Аля???а ???ў ?? ??л І?? III. Р?? І?н ??ў ?к:?т ???? ?язя И??
В?????…» Ця?р я? ???а ????ся ????? ???і: « И??, ??? ???ию ???? ?ея Р?и и
???й ?я? ??????, и ???с?й, и ??????, и ????й, и ????, и ю???й, и ?????,
и ??? [Ц?. ? 10, Т.5,с.101] М??а гэ? ??? ?ў ?????? ?я ў?????я ?а ?? ??л,
?? ?о ??? ?ц ВКЛ ??? ??б, а ?я?х і?? ????? у І?? ? ??. Ён ??т ? ?? ????ь
? ?????і ????іх ?я?ў ?????м ???ім ?язям.
17 ???ня 1494 ?? ў М??у ???? вя??я ??ў?ія ??ы, ?а я?х і?а ???а ў ????:
???і ?я?? П. Я??ч, ???і ???? З. К???а і ??р вя?к?а ?язя Г??р’?. П?ля
?ў?х ?рэ?к я? ???і? І?? III ??? ?рэ?? ??яў. Лі?а ??і? А?еў?ае і Вя??кае
?я??.
А? ????я мя? ў ???е А? ? ?? ????а, ?о ??? ??а??ю ???? ?я ??х ?????.
А???о? ВКЛ а??і?ся ? ?этэ?ій ? Н???д, П??, Ц?р і Р??ь. Т??? ?о?а ????
??я?ліся ? ???ь ????х ?я?ў з ????і.
У ????ім эк??ля? ????? ???ы І?н III ?ў ????? як «???? ?ея Р?и, ???й ?я?
??????, м????й, ??????, ????й, ????, ю???й, ????, ????? и ???я». У
??ў?ім — «?я Р?? ? ????ся. Па ???? ???ў І?н III ?вя?іў, ?о ????? ???
?ч? ? Аля???а, ?? ???, як ???? ??ы і ??ліся ???й, ня?? ёй у ?? ? ??е.
У ???? 1495 ?? ??я ??ы (???і? ?????і і ???і, ??ы Аля??? і Ян З?ярэ?н?ія)
???? ? 18-???й ня???. У Ві???м ?????? ??? вя??і Аля???а і А?? ??? В?цэх
Р???л і ????і ?п Ф?а.
А? і ??з і ў ????я ???р’я ? і???а ????а ?? ??ж ?яр???. Н?э?е ???ся ?е,
?о ?ў? ???а ?? ???а. Л??іс ???? Л???ая и Ж???ая” ????: “ Р?у 1499. И?н
В?????, ???й ?я? ???с?й, ???о ????я ???а ??? ????, ? ????и ???яя, ??л
???у ???ю ? Л??, ? А????р, ???й ?я? ????й, ??е ?о Е??, ???я ?? ? ?м, ?
???? ??? ??ой ? В???? ??? [Ц?. ? 5, с.99].
Трэ? ????ь, ?о я?э ? ??я??ня ????ім ?я?м ??ў?х ?я?х ?ея?яў, ??????? ??ж
?о зя?м і ??? ????а ў? ??й. У С??ё? ????м, ?о І?н ??ая?а ?????, ?б
Аля??? ??ў ??ы ??? ?э???а ???, ? ??ў ёй ?уг ????й ??, ? ???? ??? ????
???е, пі?ў ??л ?????а ????, як ён ?пі?? ў ???м ????; ?е Аля??? ????, ?о
??? ???няю? ?вя???ь ????ь ????ў?х цэ??ў у Лі?е, ???а?ў, ?б ??? ?? ??і,
????ыя і???? ????і ў Лі?ы ? ??ючэ?ю ў? ??, ?б ??ь, ? ????, ???ў я? з
М??і-Гірэ? і Стэ??м, я?я ????ь я? ???і .[10, Т.5,с.105]
М??ў?і ?я? ??ля?ў ?р 1494 г. як ???і ????к ??д ???? ???? ? Лі?у. Аля???
??зя?ўся ? ?аця?ы ???ы ???, я? ????? ?юб. С?е тэ???я??я ??? ??ў ня????;
гэ? ?? ????а ??і, ??а ?я??я ????а з цэ??м ???, і з ??ім ??я??-э?????
??ў?м ??і?я. П??ўляўся ?я? і ???? ?????х э???? з ?? ???? ?я?ў.[3, с.4]
Г???й ? ????й ?я ??? ??к??я ???? ???д ??? 1500 ?? я?э ????х ??ў?іх ?я?ў
у ?????? ? І?? III, ??у?? ??м ? ??? ў???я?. П??м у ???? 1500 ?? ў М??у
??ўся кня? Ся?н І???ч Б???. Ён ?ў ????м вя??? ??ў??а ?язя А???а. С?
А???а Ў??і?р у ??ы XIV ????я ?? ?я?м ?еў?ім, а я? ??і ?н І?н ???ў ? ў??
?? ???? ??д Б??. Гэ? І?н і ?? ????????м ?я?ў Б???х.Сямён Б???, ???? ў
М??у, “?л ??м ???? ?язю, ?? ????л, ??ял в ??? и с ???й”. П???й ??? ў??у
Б??? ??? ???т ????ў?х у Лі?е – ?ўляў, ??пят ?и в Л?? ???ю ??у ? ???к?
???. І?н III ??яў Б???? і ??? Аля???у ?????ю ????у: «Кня? Б???й ?л ??м в
???; и ?тя в ??? ???? ????, ?о ?я?й с ????и ? ????ь, ? ?к ?к ? ?бя ???
?????я в ?? и ?е?е ? ??х ???в ??й ??ы ? б??о, ? ? ??? ?язя С??а ??я? в
??? с ???ю».
Аля??? ????, ?о ў Вя??м ?я?? Лі?ў?ім ?? лю?? ????ў?е ??, ? ???, ?м ???а
Б?ь?і, і ??ю іх ?і?? ? ён, ? п??і я??я Я???і? ? ????? ? вя?. I вя??ю
?я?ню А??, вя?ма ж, ??м ? ???аю? мяня? ??.
А? ў?? ? Ся??м Бе??ім і я? ??? ???? ?я? М??ь?ія, Х?я?ў?ія і Т?бя?ія.
Н?э?е, з’я??ся ў М??у ????я ?я?, я?я ??й ?? ??я?? ???? І?? III: ?я? В?і?
І???ч Ш?я?ч (?? Д?і?ыя Ш?я?) і Ся?н І???ч М???і, ?н І?? А?рэ?і? М????а,
????? Ш?я?. Кня? Ся?н ???? з Ч????м, С????м, Г???; Р??? – з Р???м і
Н??р??-Се???м.
Лі?ў?і вя?? ?я? Аля?а?р ? ?г ?б??і? ??м ????м ?язям (????) ????і? ? ???
? ў??ня? ???. А? і ????
???? ? іх ???д ? М??ы ён ???а ? ??ў, ? і ? ?г. Т?у ў ???і? 1500 ?? ў
Ма?? ???ў ??л ? Аля???а ? ?? ? ????ім ???і?м С????? Кі??. П?? ???ў І??
III ?????? с??о вя??? ?язя, ?б ?й, ??? з ???і ?ю??а ????, ? ??? ???й
?я?ў з Лі?ы ??м з іх ???я?, і вя?? «???і?ў» (?я?ў-??????). П? гэ?м, ??ю?
????і? ??я, ён ??т ??? я? ў ??м ??е «????м ?ея Р??.
А? І?? III ?? ?? ?х ??яў, ?о ён ???ў ? ???? 1494 ??. Ц? ??? зяцю а???
??, ?е ?я?ў, ?о ???е ??у ў ???у “? ??? ?я?? А?? і ў?х ??х ??ў?іх ????? ?
????а”. Т?,у ??м ???у 16 ?. ??ўся ??і ??? ????.
А???я ??? ????іх ???ў ?д ?????? ????а ????? ?? М??т-А?на і ?я?? Я??
З??’і?-К???, ?о 3 ??ня ??? ? ?ў?ё?-??д, ? Б???. Д?? гэ?я ?? ?ня? ??ды
Г??ь, Лю?ч, Мцэ?к, М???к, Н???д-С???і, В??, Р??к, Ся???, С???б і П?іў?.
І?ую ??? ?????а ??? (В??? ??) ????ў ??ы б?т Я??, ?я?н Ю?й З??’ін-Кош?н.
Н???? Ю?й ???ў у С????ю зя?ю і ўзяў Дарага?ж. Да ?? ?? ў Вя??х Л??
?ся??і?ся ?эцяя ??п?? ???ў, а ??ё?ая ?ая? ў Ц?? ў я??і рэ??у. Ёю ????ў
?я?? ?я??, ?я? Д?ііл Р???іч Шчэня. С???ю?ся ? С???і?, я? ў ?аю ??у – ?
???? Б???”, ?э? ???, ?о ў? ??? ?? ????ы ????ім ???? (г.?. ????).[7,
с.167]
Т? ? ??м ??? М??і-Гірэя, я? ???ся ??ы ?ю? з М???, ????і В??ь. Аля??? ??
??? ???а? ?я?? Д?і?ыя П?я?? ???ў ?і?? ? ?? ?к ??, ????, ?б ?й ???іў ?а
?ўнюю ??і???ь я? ??кі А?-Гірэя з К?і??м.
Г???ю ?лю ў ?????і ???ы ??? ?? ? ся? ??ан ???э?ы – ????ў? ?я? К????н
І???ч А????. П???і? ?????ў? ў?х, ?? ?? ??а, ён ??? 3500 ????ў і ў? ў ?і
1500 ?? ???ў з Ві?? ? ўс?д. М??ў?ія ?я?? ????ся ?а ?х ???а А?????, ?? ?й
?о ???ў М?ск і ???ўся ? С???к, ?б ???? з ?я??м Кі?? і і?і ? Д????.
І?н III ??ў ?д Д???? ??? ? С???? і Ц??, а ??ў????ую?м ?я? ??э?я ????ў
Д?і? В?і??і? Шчэню. П????ў? ?ля 500 ?, А??ж?і ў??? у С?л?? у ???я ?і
чэ??я. Б??ыя ?? ? ?? з ??м Аля????, я?я ?х?іся ???, ?? ??? ????і? ?
М??а.
А??ж?і ????ўся ? ???? ?я?? К???, я?я ?ая? ?ля В??? – ??? ???у Дня?а, у 5
? ? ??д ? Д????а. Ах??? С???к ????я ??м ?вя??я ?л?а,- гэ?к ???ся, ?о
???й ?? ? ??рэ??а, ? ??г ??е ??і?. А???? ???і аб ??іжэ?і ??іў??, Шчэня
?????ўся ? ?ю. На ???і ??г В??? ???іў ?р??ы ??, ? ў???м ??? ???ў вя?? ??
?д ?????? я? ???. В??? ?? К???, я? ???ўся з ??? ???, а ???а ??і? ?????
?? М??т-А?? ?? ?????я ў ???. П?? ??г ???і?ў ??ляў Д??, ?? ??г ?і?ўся ў
??ы ?с. З??а Шчэ? ????ся ў ?м, к? ??і? ??іў?? ????м ??? ????а ?л? з ?? і
?????й ??? з ??? ??? вя??? ??а.[13, с.160]
14 ??ня ????а ??? з ???й ????ў ??і??ся ? В???. К? з’я??а ??д ???м ???? і
?вя?? я? ?аю ???у ??ы, ???ы ???а ???і з ??? ? ??? ?? ??ы ?с і ???.
У???ў? ?і?а ? ся? ??ыя?ля, ????ія ??і ??? ??? ???? ??а ?я ????ы. П???ы
?? ??? ???? ? ?? ??г і ????ь т? ?й ? ???? ??ў?х ??ў. К??? ???а з ????
???ў ??я????ся ў ?я?м ???у ? ў?ю??ся ў ?т?. Б? ця??цяў ??іў? ???? ??, я?
?? ????і?ся ? ??ы ??г В??? ? ????а? ??ў?я ?? ?я?? Шчэ?. П???я ??а, я?я
?ў??ся ?ля 6 ??ін. М??ў?ія ?я?? ?і??і ????е ?ў?м ??? ??? А????? ? ????
я? ?аю ???у ?ю. Н?э?е ў?р ????а ??а, я? ??? ??м ?? ???ня і ?ля?ў ??у,
????? ???ў ??д ня?ў?й ??ы. Рэ?? лю?? ???а ???э??а ???ся ўця??, ?н? ?? ?о
ў???ўся. П???? ????і ?? ?? ?? Т??у ў ?? ???? ? ???і іх.[2, с.186] З?і?ў
??ы ??д ??? Вя??? ?я?? Літ???а! Уця? ???а ?? ??? ??яў з ???а ??і??? ?
С????? Кі??. Н????? ???ік І?н Х???іч, ???? Р?? О?і??ч, Мі??й Гля??ч і
??і? ў ??н. Ся?д з????х ?ў і ???? А????.
Аля??? К?і???ч ?? ??? ??д з ????й ???? ???? ?????. П?? я? ???? ў М?д?іі,
З????й А?? і Лі???м ?дэ?, ???? ??? Аля???а – ????а ??ля Я?-А??э?а і
Ў??і??а, ??ля чэ?ў і ???ў. 21 лю?? 1501 ?? ??ы з Ві?ні і К??? ??м ???? ў
М??у, ?б ?эў?? І?? III ??і? ???я ?ея?і і ??і ? ?? ???ў, ?е ?рэ?а. Ужо ў
??? ????ія ??? ?? ??? ? Лі?у. Н?????я, ??ў?ія і вя?к???я ??і ? ?? з
вя???я??і? ?я??і?? І??м Б???і?м і Фё??м Б??а??м, ?я??м А?рэ? Чэля?і?м
ўзя? Т?а?ц.
Н?ыя ???ыя, ?я? ????я М???і і Ш?я?ч, ??м з ?я?м Ся??м В????м, ???? ????
?д ??і?? ?д М?і???м. Іх ??? ? ?? з ?я?м С. Ма???м ??й?о ? М?і?аўля 4
????а 1501 ??. Я? ????ч ??? ??? ?язя Мі?і? Ізя???ага і ?я?? А??ія
Д??ві?.
Як ???? С.С??ёў, у гэ?й ??е ??ў?і ?к ???ў ????а 7 ?сяч ч???.[10,
Т.5,с.112] А? ??к ? ?ў узя?. Гэ? ?? ??ая ? ????і ??а ??ы 1500-03 ?., я?я
???а ????ся ??і?а ?я ??ў?ў.
П?ля М?і??ля ???і? ? ?????лі ???х ?ея?яў ???ь ??ў?іх ??к. С? І?? III,
?рэ?ч Д?і??, ??? 1502 ?? ???іў С?л??, ?е ўзя? ? ??, ????ўся ???шэ?? ??яў
у ????х С????, О?ы (??д ?ў ?я? і ???ы), М?і??ля і Ві???. У??? ?? ? ??
«???и Л???ую ??ю» ??і? ?я?? з Н????, Ржэ? і С???? зя?і. Па ?е?? ???су, у
лю?м 1503 ?? вя?? ?я? ????і ?? ???іў у Лі?у «?я?й и ??? ??? ? ???и
лю??».
Ня??зя? ? вя??я ????і ВКЛ ?ы ???? ?????, ? ?? Лі?ы ??у?ў ??? Лі??? ?дэн.
Я? ???р В??? ?н П????г у ??? 1501 ?? ??ў ????я ?ея?і ў????м у ??і П??а,
?е я? ?? ??? няў??я.
У ???у ?? 1501 ?? ??р ??? П??? Ян-А??э?, ??я ?? я? ???і?ў у ???? ???ы ??
Аля??? – вя?? ?я? Лі?ы. Б? ??і?? М??і?і ?т, я? ???ў?ў ?????ю ў?ю ??ж ВКЛ
і П???м ???ў??м. Гэ?, а ???а ?юз Лі?ы з Лі???м ?дэ?м і З????й А??, ?я??
????ў? ?л ? ? ???ь М??ы. П??? ? ?? і ??а А??. І?? ????я ??? ? ????.
П?рэ?і?м ??ж ?вю? ???? ??? ???іў ??л ?????а ??ля У??і??а, я? ?ў ???? і ?
імя П?ы Р???а (?й ??іў ????ы ў б???е з ?рэ?? ???й). У ??з ? ??? ?с? вя??
?я? ???ў: “К??и В???? и А???? ?ъя?яют, ?о ?тят ??? ?с, ? ?ою ??? ?оя?; ?
??? ?о ???ют ??ю ???ю? Не ? ? ??? и ???и, с ???? ?я?я ???е и ?я? ???? к
?м ???ь и ??р? ?? лю? ?я? у Л??? П?е, ??е?я, ??? ????, ?о ?р?и В???? и
А???? – ??? П???? ?????а ? Л???? ??и ? ??х ???в; а Р??ая з?ля – ? ??х
?е??, ? ???ы, ?? ???. К?? ? ??ю?? ???р с ???м ?я?м А?????, ? ?я ????
???? ?у э? с?и ???ы, ? ??а зя? ?ш ? ?? ??ю?? ????, ? ?м ??м ?ою ??? ????
и ? ?е ? ?оя?? П?а ???л ? ? ? ??м ???, ???о ? ? ??? ??ют, ?о ? ? ?ою ???
?тят с ?? ???ь?» [Ц?. ? 4, с.117] Як ???? Ключэў?і, не ??? вя????ая п??а
?? ?’яў?? ???? вя??? ??оў??а ?язя, ?е і ўся Р??я зя?я.
П?ля ???х ?рэ?к 25 ??ві? ?ў ??і?? ? імя ????я ?ея Р?? І??, ?? я?, ????
?язя Ва?ля і ???іх ?я?й «?????» ???р, гэ? ???ь ???р’е тэ?і?м ? 6 ??ў.
Вя?? ?я? ??ў?і Аля??? ??я?ўся ???й «? ???? ??яў м??ў?іх, ?ў????х,
??ў?іх, ????х і ???іх. Ён ???іў М??е вя??ую тэ?т?ыю.
Гэ? ?? ??і ?я?ў Ся?? М???а? (С??????), В?іля Ш?я??, Ся?? Б????, Т?бя?іх
і М????х, а ???а 28 ???ў і ??? (??х ?э???): Бе?я, Б??к, В?іж, Г??ь,
Д????, Д??ў, К???, Лю?ч, Лю??, М?ін, М??к, М???к, Мцэ?к, Н??ь,
Н???д-С?ер?і, А?ея, П??а Г?а, П?эп, П?іў?, Р???ч, Р??к, Сярэ?к, С???к,
С???б, Т???, Т??эў?, Х?ім, Ч???ў, а ???а 70 ?л?цяў.
У ??ы 15 ?. ???ся ?е, ?о ??н? ?? ???а ?? ? ???: ?я Ру? ?’яўля?ся ????
????? ??ны Р???і?ў, у ?й ?с як ? Я???? ?????ся ??? ??ы ? Лі?у і П??? (Б.
Сі?рэ?а ??? гэ? ?т ????-?????й тэо?яй М??ы, я?я з’я??ся ???й ідэі
?’я??ня ў?х ?????вя??х зя?? ??л ?????а ?я??. Яе ???? у ?м, ?о ????ія
ў??? – ???? Р???і?ў і ?ю? ??ы ? ў? ??і ??? ???й Кі??? Р?і. А?ю? –
э???і?? ??шэ?е ???).[11, с.40] Гэ? ?? ідэ??і?ую ???? ? ?вя??ня ??ы Лі?е.
Б????, гэ? ?? ?? ???? у ??? вя??х ???????? ???г М??ы ў гэ? ?с (??????
??ў?х ??іў??ў яе ў ??я?е і?? ??іх ?я???х ?’я??няў і ?і??? ?????? і?).
Трэ? ???ь, ?о ў ?аю ??у ?т??ія ?я? ???? ????іх ???? ??? ??? ??е М??ў??
?я??. Гэтыя ??я? ??яля? з і? і ў??? і?? ?????х ?я??.
З???і??ы ????і ?я? І?н ??? ???а ???. З ????й ?я?ў-?????? ён ??ў ў ВКЛ ?
???? ?д? ???ю ??? ў???х зя?? – ?х, я?я ?і?? А??? і Ві?ўт ? ??я?
??я???зяў.
Г?? 2. В?? 1507 – 08 і 1512 – 22 ?.
27 ????і? 1505 ?? ? 67-м ?? ??я і ? 44-м га? ?яжэ?я ??р ?су?р І?н III.
П?? ???? ? я? ?на ? С?’і П???г, 26-???га В?іля III (1479-1533). Аля???
???ў, ?о ??? ??? ??? ?я ??я??ня ??ы, ??? ??зя?ю?ся ? ў???, я?я ў??? ??ж
Д?і??м-??? і В?і?м. А???? ???і, ?о гэ? ? ???ся, Аля??? ???е у М??у ???,
я?я ???ую? вя??ня ????? ?ы І?? з?ляў у Лі?ы, ?е ??ў? ў ??з, ?о вя?? ?я?
??? ??? ?аю ???у, Аля??? ???? – ?я?ўся ???р, ?е ????і ???іся ???ыя.
Вя?? ?я? ??ў?і Аля??? К?і???ч ?р?? ??? ??я ?? ?м ? ?д і ??р у ?іў? 1506
??, ? 45 ?? ??я. Ця?р ?о ?я? В?і? ???ў ?????а ???? ??? бя????а Аля???а,
?б ???? ? М??ы ВКЛ. Ён ???е ся?? А??, ?б ?я ?’я?? ??м Р??м ?а ??нне я?
?ня? ??? ?язя і ў Лі?е, ?е ?я ????, ?о Аля??? ?б?ў ?? ?????. Я? ??а ?
??ў?ім п??? ?няў ???ы ?? Ж?і?? I, я? з 24 ???ня 1507 ?? ?? ???а ???м
П???. З?? ў?? ў ???х ?я??? ? ??я? ? ?ля?э?я ???н ??ж і?. А??? з??і ????к
???ся ????. А??у ж ??я ў????я ? ??д Ж?і??, ???к ??ы і ??????ы, ???ў
????? ? ??? ? М??у. У К?м і К??ь ён ???іў ??? ??і?? ???ў ? В?іля III. У
лю?м 1507 ?? Ві??? ?? ??яў ?шэ?е ? вя??? ??яў, ????х ??? ?? ?пярэ?іх ???
з М??? (у 1492-94 і 1500-03 ?.).[13, с.168]
У? ў ???? 1507 ?? ў М??у ???і ??ў?ія ??ы. Я? ?і??а ????? В?ілю III ? ?м,
?о ? ?? ???ў Ж?і?? I. П?? ???а ????, ш? вя?? ?я? В?і? II і вя?? ?я?
К?і?р 1У у 1449 ?? ??? «??ы ??, ? якім ??я??ся ? ???? ??н у ???а зя?і, і
?о К?і?р і Аля??? ? ???? ? ў ?м гэ?й д??ы, а М??а ????. Трэ? ????, ?о іх
??ы ??вя?? і?і?. Д?? я? ??а??? вя??ь Лі?е яе ??? і ??і, ????ыя І??м
III.” П??а К???а и А???д?, ???й, ???? ??у ??у, ? С???? ???? ???? ?язя
В??ия к ???е ?? ????х ???в, ????, ??? и ?д, ?????я ?о ?? ? ??я ???х ??,
??е к ?????ию ?? ????в ????х, ?? ??ь ?????ая ? ???, ?о ??? в ??й ???
у??? ? ??: э? ?? я?ая ???, ?о в ??? ?????ия ????ия ?д? ?ъя??а ??а”[Ц?. ?
10, Т.5,с.216]. Я?э ??ы ???і?ся, ?о ??а?? ня?ў? ?х?і? ??? ??е??я ???і, а
дарага??кія ????і ?ы?я?ю? ??ў?іх ???і?ў. А? В?і? ?к ???ў ім: «Мы ???в,
????, ??? и ?д
С??????, ?о ??н ???х ? ??ю ? ???, а ??? с ??ею ??ю ??? и ???и, ??и и
?ды, ?ою ???, ?м ?с ????? и ?????л ?? ?ш, ?я? ???й, и ?о ?м ?л ?г, а ?
?????? ??х и ?я Р??ая ??я ?? ???… К? ?? ?ш, и ? ??у ??? и зятю А????у
?? ??я? ? ????? ????, ?к и ???и ?у ? ?? ? ??й ?о ???. А с С????? к??? ?м
????я ? ??. Е?и ? С????, ?к ? ????, ??т с ?? ?? и ???о ???ия, ? и ? ??м
с ?м ??, ?к ?м ??т ???? [Ц?. ? 10, Т.5,с.216].
А? гэ? ??, як ???і б ??з, ??і??ая ??ня”. В?і? III І???ч ??ў ??я??ь
??я???ю ???? ??? ???. Г??н? мэ?й я? д???няў у ???ім ???у з’яўляўся ??д
С???к, я? ??жаў Лі?е. П???ы ў М??е ????ся ??ы??? ў ???у ???і?.
П???я ????ў? ? ??ы. Р?? з Вя??м ?я??м Лі?ў?ім ??????і ?юз ???? І?ля?ы і
К?м. Для ??? ? С????у, я?ю ?? ? ў? ??ў ??я?? Ж?і??, ????я 14 ?сяч ???і??
?шэ?я ? ?? з С.Кі??. А? В?і? III ?ярэ?іў ?ю?і?ў ? ?м ??? ? Кня??. Д?
вя??я ??э?і – ?? з Вя??х Л??, ??? – з Д????а – ????ся ? Б???ь і ???
????ь ??і ? Бярэ??. Т? ???ся ???ая, ?эцяя ??а.
К??ь і вя?? ?я? д???ся ?а гэ? ў К???. Ен ???ў С????у Гля??? ?ё?а ???я?
П??к, О???? Г???? – С???к, а ???у С??с?? Кі?у ??і ?шэ?е ?д М??. К?і ж ?м
??? 18 ?я 1507 ?? з’я?ўся ў Ві?? ?я ???у ???х ?ея?яў, ????ія ??? ў? ????
?? Вя??? ?я?? Лі?ў??а. Н????ы ?? Кі?а ???? з ??і?й ? Д??а. Я? п???ыя
???ы ?ча? ?я?? ????? ???а, ???? 4 ?вя??я ???, ?е ??а вя??іся. Гэ???а
???, ???ыя ??м ? С????у, ?ў??ве ?вя??і ? ??я??ся ??ў, ? К?? ??і ????ь
???ы.
П? ??? 1507 ?? ? М?і??, М?і?ў і В?? н??і ?я?? Я. З??’ін і В. Х???, ?е
??рэ? ?м ??? ??р ???ў. К?і ж да П?ня??я ??? і ???ы ???і?? ?шэ?я, ??ыя??
??а ???іў у ?? ??й ?я??ы. I ў? ж ???і?а ? ў???х ??х ?? ???а ????е, ?б
?????ь ?????ы ??д ? С????у.[7, с.173]
У гэ? ?с ??я?ў ?? ????, я? ?ў??? ? ? ???ь ВКЛ. Ён ?я?? з ?ця?м, я? ??яў
у ???? 1508 ?? ?я? Мі?іл Л??іч Г??? (?ля 1470-1534). Г??? ??ў?ўся ў
Ня???е. Ён б? ??? ????ы, ??іўся ???й, ??а ??ў ???ю ???, я?ю ???ў на ???
ў ???х М????я? I Г????, і????а Свя?э?? Р??? і???. Вя???ся ў Лі?у, Мі?іл
??? ??а ?? ??м з ?і?іх ся?? вя??? ?язя Аля??д? і, ??мя ??, ??м з ?????
?тэй?х ???? (я? ?????і ???я ???н? ў П?ля?а, у Лі??м ???, а ???а ??д
Т??). К?і Аля???а ??? ???м П??? (з вя??й ????й ??? Г????), ???? ?????ся
ў я? ???і? ў ВКЛ, ?? ?і??а ??я ??? ???і??.
Ён ???я ??ю??а ???і?а ў Літ? ??? ??? ????і, ?е я? і??в? ў??э?е, а ???а
ў????я ????а ім ??х ??? І??, В?іля і Фё?ра ў???? ??? ???? ??ж Мі?і?м і
???і ??ў?і? ??????і. Г??ў? ??іў??ў ?? Г???х ????ў ?????і ?я?? Ян Юр’ін
З?ярэ??? (?о З?ярэ??). У 1506 ?? ?я? Мі?іл ????ў ?т?? у ??е ?д К???.
П???а ?д К??? ???а ??ц рэ?ля?? рэй?м ???іх ???ў у ??і ВКЛ (я? ў???іся
я?э ??? ??н ?з – у 1508 ??).
Аля??? ??р ?? ?ы ?я, ???? ???ь ?а п???у. А ся?д ??ў?? ?я?ы ?ў??а ?ця?га,
?о, вя???ся ? ?ле п????й ??і, Г??? ????е ???? ??у. А?? Мі?іл Л??іч
??я??ся ? ???? Ж?і??у. Т?ы ?я?? З?ярэ??? ????ў ?язя Мі?і? і я? ??а І??,
?я?ў?, ??? ? я? ў ????х ???? ????ю? я? вя????. Па??ў? ??ё?, Ж?і?? ???ў
Мі?і? ? ??? ??й ?і?. У ???? ??н?а Л???ая и Ж???ая” ???ыя ??? ??ю?а ?к:
????й ??? ??я, ?ы з З?????м и з ?м ??к ???” [Ц?. ? 5, с.102], ?е Ж?і??
?ця?? ?д. Т?ы у ??ы ??ня 1507 ?? ён з сямю ??я? ????ў ??? ????? ??? ў??
ў???ся ў ????ы ?ё?? З?ярэ???? ?р? Г???. Вая?? ?ў ??? ў ??й ???і.
Ён ? ??ў ???а ? ???й ?го ??ю??а ???і?а, і ?ў??? ???а ???іў ???ь Ж?і??а.
У ???? 1508 ?? ён ??? ?ля 2 ?с. ???к, з я?? ????ў С??ую і К????ю ???і,
???ў ??? М?? і Б???к, ??? ???? С??, ??ую? ??? з ???? ???і? ??д. А??
??і?н, ??ў ?е ???? мя??і?.
У??у ? Г???? з’я?ўся ??л В?іля III, н?? Г?а М???ў. Ён ???ўся ? ????
????х ?ея?ях і ? імя вя??? ?язя ?я?ў я? ў ????е ў? ??я??я ??ў?ія ???. ?
????? ?? ?????, ?ю? и ?аю? о ???м ????е Г????, ??з ?у ??я?л и ?? ? ??? ?
?? ?????, ?е ???? ????е ???, и ? ?е ??ы ???л ????е.” [Ц?. ? 5, с.102]
Н???? В?і? І???ч ????ў ??уп ? ?? ??р??х. П?? Д?ілы Шчэні з Н???? і Я??
З??ь’і?-Кош?? з Ма?? ??? ? С???к. В??а Р??а Фё???? з Вя??х Л? ????я ?
П???. Трэцяя ??, ? ?? з ?я?м В?і?м І????м Шамя?чам, і?а ? ???? Г????.
М??ў?і ???? ???ў я?, ?б ??м з Шамя?чам ён «???? ????ія ? с?е ???, а ???
з ёю ? ??іў, ??ву ??ў ? ? ?я?ю?ся», ??? ???е з М??ы ???, ??ш ????е ???.
Ш?я?ч ???ся ?іжэй да ?ў??, ??? ???ы ?? ???і ?с?ў?ія ??і, ?? ???? і?і ?
М??, ???іў? ??д ?бою «з??? (??? ??? ????і) у ?? Лі?ы ?я ??, ?б ???? ???
і п????іць ??у ???ў. Гэ?я «???» ????і? ? 14 вё?т ? Ві??, ? 7 ??т ?
Н????а, ???і? ??т ?д С??м.
Т??і ?? ??? ? ?????і ??ў на ???у. Г??н А????, я? я?э ??й ??? ??? з
?????а ???, ??? ??? ????ў. Ў ??? ён ?няў Т?? – ?я?о ?????ў. У Лі?е
?і??ся ?я??? ?шэ?е. Сю? ?? Б??? ў? ?я?ўся з К??ы і Ж?і?? з 3-4-?ся??
???м ?ля?ў. К?і ?? ?’я??іся, ??? ????ў іх ??ў????ую?м А?????. 20-? чэ??я
ён ў? ў??? у М??: Г??? ??у?ў ? ў??, ? Б???а. А? В?і? III, ??я?іў? ? ??
??х ?я?д (Шчэню, К??? і Фё????), ???ў Ш?я?? і Г???? і?і ? ??э?е з і? ў
??тэ??а р????ую В??.
Ш?я?ч і Г??? ???іся ? В??, ? ??? ?ня? Д??. А????а з і? ? В?? ???ў ?я?
Шчэня з ?ў????? ???і, і ??м я? ??? ??? ?э??і. А?? ўзяць Во?у ? ??м??я.
Трэ? ?я??, Я?ў Кош?н, у гэ? ?с ?с ?аяў ?з ??? ?д Д?р?най. 12 ??ня 1508
?? ????ія ?яв?ы ???і, ?о ??? ВКЛ і?? ? Во?ы. Х?ь Г??? ?рэў ???? вя??й
??ы і ў???? ? ў?ля?а ? яе ???с?х ?я??ў, ?я ? ??яля? ??????х ??? ?язя.
Ш??ай ????і Г??? ? ???ў. Яў? ??а??ў ён ?? ?? і ?аю ????ь. У вя??й ???
???? ён ?ў ? ?ў? з ?ў??, а ??? ??й з ??р, я?й ??а ?? і ?вя???.[14, с.24]
Для ???і М??ы ?? ?????м ? ?з???ь ???м у ???? ?ля?й ??е, а ????ь ??і і
????ь ???і. I ?? 13 лі?ня ? В?? ?? ??і??а Ж?і?? з 16-?ся?? ??э?? Вя???
Кня?? і К??ы, я? ????? ????і?ся ? ?? ??г Дня?а і ??я?і?ся ў ??. На ???
??? ў ?я?м ???у ???? ??і?ся ??? К. А?????, я? ???ў ??? Кня??, і М.
Фі?ея, я? ?ў ?ля?ў. А?? ??ы ?я?? ?я?ся ? ??а ?вя? ?? ??і ў ?к Д??ў? і
?л? ? ?ў?ё? ў??, ? М?і??ля, ?е ?????і і ?а?? ??д. П?? іх ??? ?й?о ?
К??ва. Т?ім ??м, ????ія ?я?? ????ся з А????м у ??ыя ??.
У ?іў? А???? і М. Фі?? ????? рэ? у С???ую зя?ю, а ???с? ?я?? Кі?а ??іў
?э??ь Б?ую, ??о?ў Т???м і ?няў Д????, я? ??ілі ?? ????е, ?б ? ???? ???.
Т?ы ў ???????? ???? ??а??. Вая?да Кі?а, я? ??ў у Дарага?жы, ?? ?ы
??іжэ?і ????? ??. Дарага?ж ?ў ?я?. Т?ім ? ???? ?я?? ?я? Шчэня ўзяў
Тара?ц. Па ??ім няя?? ???? ??й ????ія ?я?? ? ?й?і.[8, с.32]
Ж?і?? I ? ?ў ?л ??й ?сці ??у, а В?і? 111 ? ?ў ??ш ???і ?я??. 19 ???я
1508 ?? ў М??у ??ылі к????ія ??ы: ???і ?я?? С???? Г??віч, ???? Ян С??а і
і?ыя. У? 8 ????і? ?ў ????ы «??ы ?р» (гэ? ???ь ??э?ін?ы) ??ж М??ўс?й
?я??? і Лі??.
П??? ????, Ж?і?? а?? М??е ў «??? ?????» ?е ??ё? І?? III. І?? ????, ця?ія
?я Лі?ы ў?? ???р’я ??ў??а ?язя Аля???а з Я?м III ??і ??з ???і «???а ??»
??ж Ж?ім??м і В?і?м III. А?? шэ?ь ???яў, ?ня?х ????і? ???? ??? ?я?х
?ея?яў 1507-1508 ??ў, ????я вя??ь Лі?е. Ся?д гэ?х ???яў ?? і ????я
Г???х.
С?я?м і ??і???м Г???? ?? ????а з’??ь у М??у. П???і ў? ў???і Мі?і? Г????
???іся ў Лі?е, В?і? III ????ў я? ?а ??? – М?ы Я???? і Мя?? (? і?? ???? –
Б???), ???? ????? ?д М???.
«В?? ?? ??ж М??? і Лі?? ????ўся ўся? ??? ??. З?? ???і?? П??а (1510 г.)
??ёў ? ??шэ?я і? я?э ??й ?ўняй ???????? ???. С??ёў, с???ю?ся ? ???с,
????яе: ??е ???й М??и-Г???х с ???и ???и ??? ? ???у (??? ? ў?? ? тэ???я
???? У???, а ў??і? ????іх зя??), ? Б??, О??, В????, А???, п????, ?я?
????.[10, Т.5,с.234] У??? 1512 ?? ў М??у ???о ?????? ? ???іх «д?????,
?о, ?ўляў, ??д ???іх ?рэ?ч? ?? ???м ????, я? ??ю?? ??ж ??й М??і-Гірэй і
Ж?і??.
Гэ? ???а ??а ?????й ?я ???ня ???а ????. В?і? ????? ??? Ж?і??у ???у,
???аю? я? ў ??????? Ме?лі-Гірэя ???ь М??ы і ў ?я???і ??й ся?? А?? (?а?
Аля???а).
А?? ?ў??? ???а. Хіт? і???н Г??? ?т ? ??ў ?язю В?ілю ???ў?, у я?й ?эў??ў,
?ц?м ? я? ся?? ???і ? ???е ????? ??эля? Ю?я Р????. Ні? ён ???іў ????іц,
?б ?я яе ????.[13, с.183] Т??? Мі?іл Г???, я? ??а ??і?ўся ў ?????й ????,
?эў?ў В?іля III ???? у ?юз я?э ў 1508 г., ? ??ючэ?я ?? з Лі??, з ????ім
і????? М????я?м. У лю?м 1514 ?? ў М??у ??? і?????і ??л Сі?? П?? і ??ю?ў
???р, я? ??????ў ???д ??яў Тэў???? ?дэ? з ????? ?????ня П??? ў ????е?е
Свяшэ?? Р??ай і???, а Кі?а і С???? – у ??д вя??? ?я?? М??ў??а.
А? я?э ? ??, як ?? ????ы ???р, у ????і? 1512 ?? ? С???к ??? з ??? ??і I.
Рэ?і?-А?????, I. Чэля?і?, а з Вя??х Л?? – В. А????а ? С. К????. Ім
????ася ??і? ????ія ??? і ??м і?і ? В??, Д??, у ?? Б???і. А 19 ????а з
М??ы ? ??д ??? ?л??я ?? ? ?? з В?і?м III ? ?я??? Д. Шчэ?м, А. Р??ў?ім,
I. В????ім ? і??і. Шэ?ь ??яў я? ?ля?лі ??д, ??рэ??? я? з ???, ?????, а
?? I. Рэ?і? ?м ??м ???ы? ??і ?? ? М??а і Ві???. Так і ? ў????ся ў С???к,
?е ?р?іў? ня?? ??й ?? (??? ? ??н ??м у ???? 1513 ?? ???? к?я 2 ?сяч
????іх ??і?ў), В?і? III ??ў ?? ??? ??д. А? ??? ???ся ?вая ???ія. Саю?ік
М??ы М????ян I ???ў ?я ??? «??? пя??, ???ы і ???? і??я??, ?????х у ???
??аў», а М. Г??? ?няў у Сі??і і Чэ?і рэ???. У? ў чэ??і ? С?л?? ??? ??? з
Вя??х Л?? і Д????а.
Ня??зя? ? ?е, ?о ????і ??с?к ??іў ?? I. Рэ?і?, ?я?? і?? ??а ????і ??д
???й. А ў ???і сю? ???ў з ?????і ??? і ?м В?і? III ? ?? В. Ш???а, які
вя??ся ? ??????? рэ?у ? П????.
Р?? ?д С????м ????і?ся ?ля 8 0 ?сяч ???, я?е ?? ? 2-х ?сяч ???яў. А??эл
і ??? ???? ??э?і, ??к ???? ў ??? ??ы ??ўля? р????я ў????і ? ??а ????ся.
П? В??й ? К????н А???? з ?-вя??й ??й ??іў ????ы ??? ????іх ??і?ў, я?
??ўся ? С???к. I ў ????? В?і? III ??ў ???ы ?з ?я? бя???ую ???, ??і?ў?
???а ??і М. Г???? з-?д Ві??? і П?а?а, я?я ????і ??і ў гэ?х ?ё?х. А ў? ў
лю?м 1514 ?? ў М??е ?ло ??я? ?шэ?е ? ?э?м ????ім ???е.[13, с.184]
У гэ? ж ?с ? вялі?? ?язя ?????а ???ў ??ыя?? ??л ? Свя?э?? Р??? і???.
С??ння? і????а М????я? ? В?іля III ?? ў???а ???я ??і?я ?????х ?я?? ???ь
Вя??? ?я?? Лі?ў??а і К??ы П???й. А?? М??ў?? ?я??ы ? ім??і яе ?? ???і
Д?ія, Б??э??г, С???я, В??ія і Тэў??? ?дэн. Т?ы ж у М??е ?ю?і? ?????і ???
???у П??? і Вя??? ?я?? Лі?ў??а.
Н?ы ??д ? С???? ??ўся 30 ??ня (8 чэ??я) 1514 ??. 3 В?і?м і?і ??ы Ю?й і
Ся?н, а ?э? ?? (Д?і??) ??ў у С??х?е ?я ???ы ?ў?ё?х ??ў ? ???ў. Ч???ы ??
(А?рэй) ???ся ў М??е з ?й ? мэ?й ???я? ??д ? ???ў, ?? я? ???няць ??г.
А??а С???? ???ся 26 ??ня.
М???? ????і ў? ?р?і ? ???, ????? ??рэі ?я 300 ????х ??? і ??? ??????
??рэл ???. Трэ? ??ь ??рэ? ?? ?я ??я?ў ????м. П??р Стэ?н (??іт-???ік) ???
? ?рэ?м з вя??? ???і ???іў у ???у ў ?э??? ??.З????я ???а ?????я, ?ё, ?о
????ўся ??ч з ёй, ????.[10, Т.5,с.236] П?з ???? ??ін Стэ?н ?ў ???ы ?? з
??я?? ??? ??? ???? з ???а ?в?а ????? ?мяня? сярэ?яй ????, ????і ?і???
????й. На ????х ?е?х ?????ся ?? вая?ў і ??чэ??.
Т?ы ????ў? ў??р В????й ??? ? ?? і ?? ??і? у вя??? ?язя ???р’я ? ?????
?я. А? В?і? ? ???іўся і ???ў ??ля? ? ???е з ?іх ??? ? ў?х ??ў. На ????
??ь, 30 ??ня, В?і? III ??? у С???к ??х ?я?д, ?я?ў з мэ?й ????? ?іх ???ў
і ???? ? ??я? «?? ? вя??м ?я?м і ??а я? ???, ? ??ля ? ??? і д?? я? ?
???». Да ??? ????? ?я ў? ??я? ?? ?????я і ?ы?дз?ы ? ??я?. Н???к Ю?й С???
???ў ???? ??ў?ю ??у і 1 ?іўня В?і? III ??м з ???? В???фі? ???? ў??іў у
С???к.[10, Т.5,с.236]
С????м ?язям, ?я?м і мя??? В?і? ?вя?іў ?аю ????ю ???у і п???? ???і?м
?яр?а ?язя В?іля Ш???а, а ??м ??і?ў ?іх ???ь. С??? ???ў ???е вя??? ?
Ж?і??а, ??я ?? ?ў ????ы. А? ў Ві?? я? ?вя?і? ???і?м і ???і ???. У?м
???ім ???? лю?ям В?іль III ???а ????? ? ??р ???? ў я? ? ??? ?о вя??? ?
????а ??ля. П?і??я ???? ? ?? ??я, ?я ?, ?о ???ў з’??ь ? ??ля, а???і ?
??і (у ?й ?с ??я ?? ????а ? ??жэй 50 ???, ?к ?о ??ы ?? ня?э?ыя). Т?
??я?м, ?о ?к?? ???е ????ь у М??у, ???? ?д’ё?ыя, ?о ???ся, ?я ???? ? ??ю
ўсю ?аю ?ё??ь. П?ля ?пі?ля?і С???? ????ія ?я?? і??? ???ся ў??? Б???і.
В?і? III ?я?ўся ????? ???ё?ы ??? і ???? ?о ???й тэ???і ? ?? ??, як
?????к ??я??? ? ????е ???у. С??ў?, ? С????м ??іся М?і??, К??ў, Д??ў?…
Т??і ??ч рэ? Бярэ?? ????? ??? ???я з ????? ???? ??і Ж?і??а I, ??я ??
?я??а н??, ? В??.
У ??? С???? ??ў? ў?ел ??? Мі?іл Глі??. Ён ?ў ?эў??, ?о ???е ??д у я??і
ў??а, як я? ??й ?я?ў вя?? ?я? (???е ???к і????а ????? Г???тэ?а). Па ????
з Лі??і, В?і? ?я?ў ?язю ? ў?? я?-???ь з і?? ??ў?іх ???ў, я?я ??? ????ы ў
??е з Лі??. Т? ці і??, ???іў?ся ў ??х ??еях ? С???к (В?і? III ??м ?
з??ўся ???? гэ? ?ю?? ??т гэ?к ?????? ????). Г??? ??а ????іўся і ў??іў у
???? з ???м Ж?і???. Т? ????ўся, ??? ?язю ???ю ???у. Г??? ???ў ??? ????
?? ??д і ??? ў О?у, ?е ??н з ?і?іх я? ??? у ?ю ж ?ч з’я?ўся ? ?язя Мі?і?
Г?і?, ?к?ў ? ?ё?х ??? ??а? і ??т ???ў ???. Г?і?, ?пярэ?іў? ?я?? Чэля?і?,
???я ?ў??? ? ўця??м і ??іў я? ?й ? ??у. Д???? Г?і? ???ся з ???м Чэля?і?
і я? ??м ???і Г???? ў Д????, ?е ????ўся В?і? III. А???ая ў Г???? ???ў?ая
???я ???а ??а ????ў?м ???м ???ь я?. К??і ? ?язя, ? ён «??» ?аю ???ў, у
??? ???ўся, а ??ў?е, ? ??зя? з ??а ??яў ????ўе. У ??? ??ё я? ????, ?е
???і? ў ????ую вя?і?, д? ён ??ёў 12 ??ў! П?ля гэ?? мя??ы ?я? ?о ??? ? ??
?? ?я??а ў ????ыя ???.
З?? С???? ?? вя??й ??тэ??? ????й М??ы, ?е ?????а ??ў? гэ?м ???? В?ілю ?
????ся. Ж?і?? ?о ??? ???ь ?а?? ???.
«Т?о ж ?? ?я? ?????, ???? ? вя?ня Г????, а ??? о ??м ??? ?и ??ю Ж???е в
Б???е, ??з ??? ? ??о ??? ???, ???? ?л ???? 80000 ? ????е Л??, ?ы ??? ?
Б???а ? Ж????? [Цыт. ? 5, с.105] . Т? ???с ???? Л??с?я и Ж???ая” ???е
?????? ?а ?? з ??х ?і??? ??? у ???? ?????а ???.
А? ?? ?м ???э?а ???? ? ??? А???? ??ы, ?э? ??у ???ь ?а ????, ?я?ю? я?? ?
???м ??з ? ?і??? ??м?і ??і? ВКЛ – ???е ???э?? Ка???і? А????м – ?????, я?
???ў 63 ??ы і ?ў ??і? ??? ў 3-х.
Ён ????ў у ?к пя? ?????? ???? ВКЛ. Д????а ???ь, ?о ? ??а ??я ў я? ?? ??ш
40 ?сяч ?ш сялян ?????а ??, і ён ?г ???і? ? ?? ???к 426 ????ў – ??? ?я?ў
у ця?ім ????і. Б??ы ?к ?я?ў ???іў у 1528 ?? ??? ?я? А??э? Г??ўт – 466
????ў (? ???? ???? ??? ВКЛ у 1528 г.). В???я ??? А????? ???ся ў ??ы
????я вя??? ?язя К?і?? IV, з ??? ў ???х ??а? ???ў. У???ю ? ім ?г???і ў
1491 ??, ?? ён ???ўся ў ??е ?д Ізя???м, ?е ??і? ?язя С?о? Г?????а ???а і
р???і? ???іў?ю ? ???? і ????і ?? ???іх ???ў. У 1497 ?? ?я? А???? ??іў
???ў ???: ?д Ма?ром, ? ?цэ У? і ??ч А?ка?, ?е ўзяў у ??н ??? з ???іх
??ў. С?ў? ў гэ?м ? ??е ???? ???э??, ён, ?я?ю? ??? ??і?? ????, ??? ???? ?
??й гэ? ??? 37 ??ў (??? ???к у ?с??і).[13, с.188-189]
Ця?р ??а ???? ? ??? 1514 ??. В??і Вя??? ?я?? ?? ў? ? ??ы. Ж?і?? ??? ? ?
ў?х, ?? ?г: ?ля 15 т?яч ??і? ???і?? ?шэ?я, 14 ?сяч ?ё?? ??і?ў з П??? ? 3
?ся? ?ё?? пя??. Да гэ?? ???а ????ся ???а ????я ???я ?? з Вя??- і М?????.
У М??у ?ў ????? ????? ?ляд сі?ў, і ??? ??эй ??? ? Б???. Д?? ??а ?? ?????
з ???м, ?? ???? ў???? ??ля і вя??га ?язя ???? ў Б???е. Ж?і?? ???ў ?ы ??
??? 4 ?ся? ????ў, ?т??х ??ў ???д А????. У? 28 ?іўня я? ????я ?? ???? ??ў
?т??іся з ????і? ????. На Бярэ?? і Б?? я? ??а ??? ???іў?? і ???і я??ў.
Вая?? І?н Чэля?ін ???ў ? ???я?а і ?і??ь ?е ??? Кня?? ў ?????й ??е. Ён
??? ? ў?? у ???х ???? ??а і ??? ?? ?л? ? Дня?? ? ??? К??ў?, ?о ??ж О?аю
і Д??ў?ю. Т? ????і?ся ўся ?? ?????а ??? – ?ля 80 ?сяч ????? ??і? ? ?? з
??ў?? ?я??? I. Чэля?і?м і М. Б????м-Г?і?й. П??ў??я ў ?????м ?я?м ???у,
я? ў???і ??т ???ю ў ???? ?????.
А???е ??ы ?д В??й ??а ???і ў ??іх ???? ????іх ?????ў: А. Г??е??, У.
С?????а, Г. С???і?. А?о з ??? – ???е А.П. Г???і? і Г.М. С??о??: ???н
А???? п??? ? Дня?а ў?? з 7 ? 8 ???я і з ?? ??ў ????ля? ??? ?? ??. Для
гэ?? ?? ?????? ????я ??ы ? ?я??х, ??а ??????х ??к. У і?? ??? ?????
????ыя ????і і вя?ў?? ??ы, ???? ??. Ч?т? ??і? ??а ???? Дня?о ? ??? ў
??ім ??ы, ???? ? В?шы.
К?і ? ?? ??г Дняп? ????і?ся ?ля ??? ???ў А???к?а, ?я?? I. Чэля?і? ?????
? гэ?м і ?а???? ????? ???: ???ь ? гэ?й ??? і ?іш?? яе. Г??????ую? ?????
??яй ??ўпэў?? ???ў: «К?і ? ??б’ём гэ?ю ??? ???, д? ????? я?э ??ая ???, з
я?й, ???, ???ь ???? і?ыя ???, ?к ?о ?м ??е ????ь я?э вя??я ?бя??а.
П???м, ??ль ? ??п???а ў? ???, ? ??я ?? ????і вя??я, ?о, ?????, ? ?з
????х ????яў ??? ? ??і? гэ?е ???, ? ???ь я? ? ??ь, як ??а, ? ??й М??ы. У
рэ?е рэ? ?м ? ????? ?і?? ???а, як ?ня? ?ю Літ?».
На ??і?у 8 ???я ўся ??і?, пя?та і ????я А????? ?? ў? ??д ????і? ???і.
Г??н ??? ????ць іх у ?я?м ???у: ? ??? ??зе – ???ы ??і? з ????іх і ????іх
??яў ?д ???аю Ю. Р????, ? ??м – ?л??я ??і? ? ?? з В. С?????м і Я.
Свя???ім, а ??ж і? – ?? пя??і?ў з ??і??. П? ????ё пя?? ?? ????? ???
????, ???ія – ???? ў ???е.
Г???і ??ы, ???і? ?я?я ??ы, і ????ая ??і? ?р?й ???ся ў ??у. В??і А?????
?з ця??цяў ??? яе. У ???ы, ?з ???, ??? ???? ????е ??х ???к? ? ?ў???м
????у, ??ўся, ??ю? ???ія ???, ??ж ????і. Б??м ?п??ў?ю? ???, ён ??ў ?
???скія ??і ???ую ????ю з ??? ??а. Чэля?ін ???ў іх ??? ? і?? ??? ??й
??і?й. Гэ?к ? ??? ?ў?я ???іў?? ?ця??а ?????ся ?????? ???і, ? ў??я? ў ?й
??ў?я ??.
З?? ????ія ?я?? ?????? ???ь ?? у ?л А????му і ????? ў??? ? ???, ??к
К????н І???ч ???? гэ? ?бя??? ?д і ???е ??і ??? ??і ???а. Т?ы ??а ?ся??а
??ею. Г??н ??? ??ў у ??у ўсю ??і? Вя??? кня?? Лі?ў??а. Хві?? – і я? з ??
ця?а ўрэ??ся ў ??ыя ??ы ????іх ??і?ў. П???я лю?я ??. А???? і?? ?ў ????е,
??і?ю? ? ???? с?іх ????ў. Р??м – ?мя??е ў я? ????… Н?і? ??? ????, а я?э
?? я? ??? ?м ??ан ?вя?? іх ??д. Рэ?м ???а ???ы ?? ?ся?ў ????іх ??і?ў:
«Лі?а ўця?е!»[Ц?. ? 8, с.40]
Далейшае апісанне прыводзіцца паводле А.П. Грыцкевіча: “ Тады Чаляднін
кінуў у бой усе свае сілы. Але ў гэты момант у тыле войска ВКЛ, конніца
падзялілася на 2 часткі, якія хутка зманеўрыравалі ўбок. Уся маса
маскоўцаў апынулася перад гарматамі і пяхотай, якія падрыхтаваліся да
моцнага залпу. Маскоўская кавалерыя была расстраляна гэтым залпам і
далейшымі стрэламі з гармат і пішчаляў па задніх радах. Пачалася паніка.
Цяпер ужо ўцякалі рэшткі абодвух флангаў маскоўскага войска.” [
Грыцкевіч,А.П. Ішла ў бой беларуская конніца. // Народная
газета.-1994.-7 верасня.-С.8].
П?цяг ?? у Г. С???і?: ???і?ы ???, ?о ?д В??ю ???? ? 30 ? 40 ?сяч ????іх
??і?ў. Ш?т іх ??і? ў ??н, у ?м ?? ў? ?шэ?ыя ?????: Б???ў-Г?і?, Чэля?ін,
я?? ??аяі, 8 і?? ?я??ў,- ??м 48 ?????і?ў, а ???а 1500 ????. В?і? III ?ёк
са С????, ?? ??ў ?а ?? ??д г????? ??ы, і??? ў???ў? ??д ?м ????і ??і?н ?
???ў? на ??х ?х, ?о ?????? Лі?е. А Д???? ? ??? ? М??у ??? ???ў ??і? – ?б
? ????ў ??ыя??. Р?і?й 9 ???я ??? А???? ??ёў ?ляд ??н?х. 380 ??х ???х
????ў ? Ж?і??а ў Ба??ў, ?? ???? ???? ? ???.” [Ц?. ? 8, с.41].
А? ? ??рэ?я з М??? ?? ???. Ж?і?? і ??-?? с??я??ся вя??ь Лі?е С???к і
??ія ????ыя ???і?? ???. В?і? п??? ?я? рэ?? ? ????ю ??с??у. П??? ?я?
?????а Я? Л??? ? Л?э???м ??? ў 1514 ??е, ????і ў??р ?ў ??й ? 200 000
?я?ў. А?? ???рэ?е ?с-?ў?а-????х ???н і ???ы ??? ???іх ???ў ???і?лі В?іля
? ???х ?ея?яў с??? Лі?ы. У ??й Лі?е ???а ???а ???м. Шля?а ??і?ся ? ??ы і
? ???я ў ?й. Н???, я?я ? а????? ????я, ???? ??? і ? Б?????м ??е вя??
1515 ?? ????? ў Ж?і??а «??уж??». П??? ім ? ?? ?м. У ??м ???і?ы ???? ?
??ю?. Т?у ў?? 1515 ?д ??? ?? ?мя?ў??ся ???? ????. [14, с.64]
А? як ? ?м ? ??, А???ая ??а ??а вя??м ???? ???ў ВКЛ. Зн??я ??? Ўс??яй
Лі?ы ?? ????а ? ???і?ў. М?сімільян I ???ўся ? ?ю? з М?к?й, з ???ы ??
??і?я ????я. На В??ім ??рэ? ў??у 1515 ?? Г???? і Я??? ??і ? ?ў?й ??ы. Як
???? С??ёў, ??я В?? ???і?м ??э?а ?? ????а, ?б ???ь ??е ???, а Ж?і?? ? ?г
???ь ????? ???, ?? ?о ??і??м ?язям і ?я?е ??а ў? ?????. Т?, ???і ?я??
А?рэй Ня???ч у ??е ??ў?? Р?е ???іўся: «П?? я к ????м и ? ?? боя?м ????,
?? ?а? ? м?ю ? ??? ?????ую; ? ??о ? ?х ? ??т ??ь; ?????, ???? ?, ?? ?и
????и ? ?ою ? с??у»[ Ц?.? 10, Т.5,с.240].
У??у 1515 ?? ????? ?й?а ??і? з П??а ? Р??ў?, ??і? Д?ю. Х??? ВКЛ ? ?? з
Да??і?м і Нямі?вічам, ?ы ????ы ???іх ???ў, ??? ? С???ую зя?ю. У ?м ? ??
????ія вая?? ??і? ? П???, Ві??к і М?і??, а ??ў?ія – ? Вя??я Л?і. У 1516
га? бакі ?????ся д???і па???ымі рэй?? ???ў лё?? ????і.
Між ?м, у М??у 18 ??а?? 1517 ?? ???ў ??э?ік ? і????а М????я? I, ня??і
??н Зі??д ?н Г????? (1486-1566), я? ??? ???ў ??? ??й (??р ????х ??і?к ?
М???і. У??у 1517 ?? ??ы ??г ? М??ў?ую ?я??у ???аў ?н М??т-Гірэй (??іў у
1513-1523 ?.). Д???ь ?сяч ???ў з’я??ся ў ????і Т?ы. А? ?яв?ы, ?я? В?і?
Ся???ч А?еў?і і І?н Мі???іч Вара???, ???і ??????а ? ???ы, ???ў «?? ?я? ў
??н, ?к ?о з ???? ?сяч ??? ?? іх вя???я ў К?м, і ?я ??і ?ш?, ба?я і
?гія».
А????а Ж?і?? 1 ??? ???а Ка???і? А???кага з вя??м ???м з П??? ? ??ў??а
??? А??а. Мэ?й гэ?? ????? дэ??у ?? ???? ??у на В?іля, ?б ??і? я? ??ш
???і?м.
Д? ??я ??? ??рэ??ў з ??? ?э??ь А??у, ?е ся?? ???і?м ???? ?я? В?і?
Мі???іч С???ў. А???ыя ??? ???п ?э??і, ня??зя? ? гэ?, А???? ? ?яў аб?? з
?э??і, а ????ў ??? ?я ???ў ? і?ыя ??я ??ў?ія крэ??і – Ч???я, В??? і
Ві?е.[13, с.197]
А? ????ія ???, я?я ???і з ??? ??ў, у ?? ??? ???? ???? ?д ???м, а ?я??
І?н Ля?і ?чэ? ??іў які і?ў ? ???? ? А????? ??і?? ??д, ???ў? ?? і ў?
???ы. П?ля гэ?? ??? ?яў ??? і вя??ся ў П?а?к, а В?і? ???іў ??? Ж?і??а
???ь у М??у, ?е ???ў ім ??ы п?ём.
Ён ??яў іх 29 ????і? 1517 ?? ў ?????і і Г???тэ?а.
М??ў?ія ?я? ?????і ? Лі?ы ??? ??ў?? М??е «??ія ???» Кі?, П???, Ві??к і
шэ?г і??. Бо ???? І?н III ?вя?іў ся? ????? В?я Р??. Як ??ў С.М. С??ёў:
«Чем ? ? ????ь ????ры (с Л??й), ? ??х ? ???ях ? э?т ?з ? ??ю?н ?л ?р ?и
????е, в М??е ???и ?????м ?я?й ?з ???д ??ъя?я? ??а ???? ?язя ?и ?ря,
???а ?. В????, ? ?е ?? ?е ??и, ??????? ?????, ??аясь у????м ? э?х ??? ??
??д ???, ?о ????? ???? ?з?? о ?х, ?????ся ? ??. [10, Т.5,с.256] П??
Ж?і??а ў ??з ??????і вя??ь ??? Н?????й зя?і, Ц?р, Вя??, Д????, П?іў?,
С???к і ўсю С???ую зямлю. Н?э?е, ??я ?ў?х ?рэ?к ??а ??і?ся з-? С????.
У??у 1518 ?? В?і? III ???ў ??ў?я ?я?я д?я?і. Г?? ???ў ?????ся ? Вялікіх
Л?? – ? П???, ? Б?? – ? Ві???, ? С???? і С???? – у П?ня??е. Г???н П???
??ў ?е ????, а ў ??? ??а??ў ?ў??? ў?ік ??д. В?і? III ????ў ??? ? ??
????: ? П??а (Мі?іл Г???), ? С???? (В?і? Ш??і), ? С???? (Ся?н К???).
С???ю? ? ??м ?я? ??? і ??і, ?х???ю? ??? ???ў у ??н, я? ? ?сяц ???і ?
П???, Ві???, В??, М?і?? і М??а, ?я? Крэ?. Ні?і ??к у Ві??? м???? ўзя?,
?ы гэ?м ???? ?? ???ў. А???я ???іся ў В??ім ??у. А??яй ?цыяй В?іля III у
гэт? ??е ?? рэ? ?я?? Ў. Г???а ў лю?м 1520 ?? ? П??? і Ві???. Г???е ў????
??іў? ? тэ???ю Лі?ы з ?ў??, ??? і ?ў?і ???і? Ж?і??а I ???і?а ? ????. 2
???я 1520 ?? ў М??е бакі ??і?? ???р’е ? ?д.
У?? 1521 ?д ???ў у ??х ????х, і ў ??ы 1522 ?? ????ся ???і ??е ???р’е ?
пя? ??ў.
П??? я?, С???к з ?????? ??я? ў? ? ???ся ? М???, ??к і ???? ??н, ?я? ?д
В??й, ???ся ў Лі?е. Аж да ??? В?іля III у 1533 ?? «??ы ?? ?к і ? ?ў
??і??, я? ?мяня? ???р’і ад 25 ??ня 1526 і ? 24 ???? 1532 ??ў.[13, с.200]
П??с ??ы 1500-1503 ?. і ???? 1512-1522 ?., ???е ?э?к ??? ?????ў, ВКЛ
???? ? 25 ? 30% ??й ?я???й тэ???і. Ў іх ?? ??я ?????ыя ???я ??тэ??ыя ???
? ???е, як Г??ь і С???к. У??? ????к ???й ???? ???і?а ??ў?м ?я Лі?ы,
???яю? с?? ?і ???ія. В?? ???ую? ? ?я??ы ?ль? ???х ?тэ?я??х і ў ???й ???і
лю??х рэ???. М?а?? ???п у лю??м ?тэ?ыя? ? ?е ВКЛ ?????ь ?і??ую ???? ?д
В??й. З і??а ?? М??а ??? ??а ???а ? ??? ????? ў?? і ?? ???? ў ???????не.
Г?? 3. В?? 1534-37 ?.
А?? ?? ???р’я ? ?? ??я. Гэ? ????і як ???ў?і ???ік-?я??? вя??? ?язя
Лі?ў??а Ж?і??а I В?і? С??ярэ?і, ?к і ????ія ?я?? ???? тэ???й. У 1527 г.
???і?а ? мя?, ???ва ў ?ё? В??-Д??ў?, ??? ?????ся ў ?вя? з ???? с???х
???? ???? ? тэ???ю ВКЛ.
У ??ы 1533 г. ??? і ??-?? ВКЛ ?? ?????? ў??і? ????. К?а?ў?і ???? Ю?о
К??? ????ўся ў М??у з ????? “???а ??” ?о ???р’я і з ??чэ?? ????? ?????
???у вя??х ??? . А?? у ?ч з 3 ? 4 ??ня 1533 г. ??р В?і? III. У?? вя???
?язя А?? Г???я ????я з ??а ??? ??? – І??м і Г??і?, ??э??у з я?х, І?ну,
?? ўся? 3 ??. П? ???м ??? ?я?? Мі?і? Г????, я?? В?і? ????ў ??ў?м ???? ?ы
І??, я? ??? ???? з Вя??м ?я??м Лі?ў?ім ??ыя ????. Х?ь ????а мі?ыя ???? і
???ся ў ???у ??з?я 1534 г., Ж?і?? I і ??-?? ????, ?о ??? ??? ??? ?я
??я??й в??, ?б вя??ь ????я ??і.
М??ў?ая ?я??а ? ?? з ????ім вя??м ?я?м І??м IV і я? ??-рэ???й А??й Г???й
????я ў ????м ???і?ы. В?? з ВКЛ ??а рэ???цю. П???і?м ?? ???і?а і ?
?ў?ё?х ??х. 22 чэ??я 1534 г. з К?? ???ў І?н Чэ??? і ????ў, ?о ???і ?н
С?п-Гірэй ??ю?ў ?ю?ы ???р з к??ём Ж?і???. Н????а ?? і ў??ы М??ў??
дэя??ы, і ў с?? ?і?ім ????я??ім ?я???. І?н Аў??-Ц?я?ёў-А???? ??? ? ???
??ь ???? вя??й ?я?? А?? Г???й, ?е і ????ў яе ў ?м, ?о Мі?іл Г??? ?ы
????ы ??? ?яр ?? ???? ??. Д???а ?вя??, ? ?? ?о?, ?е ў ?іў? 1534 г.
М.Глі?? і шэ?г ?і?іх ? я? людэ? б?і ????ы ў ??у. Ім ???я ??? ў ВКЛ, ?е
я? ??ў?? шэ?? ??іў??ў ?????а ??а. П??? ??у І?? ????? і ? ??а В?іля Ю?я.
Юр? ?ў ??? ў ??у. Д?? ?ат, А?рэй, ????ўся ў М??е ?д ??ая?? ??я?м.[11,
с.39]
На ??е, я? ??я??ся ? сярэ?і? ???ка, ????ю ???ў ?? ??я? ?шэ?е ????ь ??у з
М??ў?? ?я???, ?я гэ?? ???? “????? ???е”, ????ь ?ё?і?ў. К????ія ?і???ы,
???ныя 12 і 14 ????м, ??я??і ?я?у ???? ?д М??? ? ??? 23 ??ня. Вя??м ????
????ўся Ю?й Р???л, ??? ????а А?????. 22 ??ня Ж?і?? I у ??к???й і ??????й
??е ???ў Ці??ю Б??і??, ???? вя??? ?язя М??ў??а, ??????, я?е ў К??і ??яць
? ??і – вя??ь ?е ??і ВКЛ, я?я ?? ????ы ?ы І?? III і В?ілю III .
Р?? у Лі?е ў 1528 г. ?ў ????? ???ы ???с ???ў, ???е я?? ?я??? ??? ????а
12 054 ????, в??і ?я?ў-2 734 ???? (???ая ????ь ????х ?л ВКЛ – ????? ???
??ы 24,4 ?с. і 35 ?с. ???к).[П??іс ??? ВКЛ 1528 г. М??? ВКЛ / А?. Рэд.
Г.Я. Г????.-Мі?к.:Б?. ???,2003]
Вя?? і ?? ???х ???, я?я ????іся ???? сярэ???й (???м ????), ???? ???? з
?я???? ??? ВКЛ. На 1534 г. ?? в??? ??? ??? 42 890 ?п ???, ? 1535 г. – 46
545 ?п і ? 1536 г. – 36 545 ?п ??? ?з у?? ??? ????у ??. Гэ?х ???ў ? ???,
і ў ?с ??ы Ж?і?? I ???? ?я??? ? ?з?.
У ?і 1534 г. ??? ?д ??????м Ю?я Р???? ??цэ????ся ?ля Мі?? і ??лі ???а ?
М?і?ў. У гэ?м ? ?сяцы я? ??? ў???іся ў С???ую зя?ю і ??? ? Ч????,
Н???д-С????а, ?д Р???ч, С???б і Б??к. “ К??ю ????, ?о в М??е ????в?т
???е ????? ??у ?я???[Ц?.? 10, Т.6,с.393].Н?? ?ў ??????ы э ???м ???іх ??р
? ?ў?ё?я ??і М??ў?? ?я??ы. А?? ??г ??р ? ?ў ??я??. К?і ?а гэ? ??а вя??
Ю?ю Р????, я? ??? вя??іся ў ?? Вя??? ?я?? Лі?ў?а? і ??і?ся ??ж Мі??м і
М?і??м, у ??э?ы Дня?а і Д??.
М??ў?ія ?я?? ????і, ?о а??? ?? ??іў?? ?ў ????ы ? а????? ?ея?ях ??ў?іх
??к і ?ю?? з і? ????й ??і?. Я? ??я?і? ???ю ??? ??х ???х ?л ? ?ў?ё?х ??х
у ?ё? Т?ы, Б???а, Се???а, К???, Р??і і ??? ?ў???а ??? ???іх ??р. А? ?-?г
? ??ўся. У К?? ???ся ????? ??ж С?п-Гірэ? і ?рэ??м І?а?м. Да ??? 1534 г.
??ў?я ??? ??іх ??к ?????я ? ?ў?і ???, ?б ???і?? ???ы ў?р з ?? ??р.
А?? Ж?і?? I і Ю?й Р???л я?э ??зя??ся ? ????? э??чэ?е ?й?. Н?????м ?? ?е,
?о ў ?іў? 1534 г. ? ?к Ж?і??а I ???? ????ія ?я? Ся?н Б??? і І?н Ля?і ?
??і? ????і і ???і. К??ь ??ў ???? ??? ?а ???і?а ў ???яй ?я??е і ??ы ??іх.
У Ві?? вя??? ???? ? Ж?і??а I у ????к зя?ю.
У ???у ?іўня 1534 г. ?е?ыя ?ея?і ????ся. М?і???і ???ік Ю?й Зя?ў?іч ???
?д С???к ????л?ы ??д, я? ????ся з ??ім ???м ????а ў 1 100 ???к і ??іў
я?. 18 ?іўня 1534 г. Ю?й Р???л з ???й ??к ?? ????ўся ў С???ую зя?ю, а
??ў?я ?? вя??? ???а ???іся ў М?і??. А?? ?д ???? ?я?ў А?рэя К????а і І??
Ві?я???а ?кі??ўся ? С????, ? ?? Ві?я??і ўзя? С???к. У ?й ? ?с ? С???? ?ў
????? ???і ?я?? Ня???ч, я? ўзяў ??д ў???, ?е ?д Ч????м ?ця?? ??жэ?е.
С???ая ???іў??е ?д ????, ??ў?ія ?я?? ? ????? ????іх ??? ? ??.
З?ру і ?? ???ў мя?? ў???ыя ??ы, ?ё? Б???? Ся??, ??а І?? Б????, Г????,
В?????а.[10, Т.6,с.393] В??ню ??а вя??, ?о вя??? ??? ???іх ??р ? ??е. У
М??е ???? ??г???? ?? і ???і ў?р ? тэ???і ВКЛ.
П??? і ???? ???і? ????? Ж?і??у I ?а ??э???ю ??іх ??к ?д кі?ў???м І??
Аў??-Ц?я?ё? ў ?ё?х С???? і А??і і ?а я? ??ы. П?няй ???ю 1534 г.-??й 1535
г. ?я?? І?? IV Мі?іл Г???, Мі?? А????, І?н Аў??-Ц?я?ёў ???? ў ?????е ў
?ё? Д??ў?, В??. Д??я ???? ??к з П??а і Н???? ? ?? з Б??? Г???м і В?і?м
Ш????? ??? з А??і і ?????? у ?? П???, Ві???.С????я і а??ія ??? ??рэ?ся
?ля М????а. С?????я ??? ? ?? з Фё??м Аў??й-Ц?я?ё?м-А????м і І??м Т????ім
??? ?ая??” М??, С??, Б???к, Р???, Т??, Лю?ч і і?ыя ???.
1534 ?д ? ??ёс ???х ???? ? ??ў??у, ? ?????у ??. В??і ???а Ю?я Р?эі?? ???
?ея?я? ?р’ё?а ?і?? ??? ?тэ?ыял С???ай зя?і, ?е, у ?аю ??у, ???а ?ця??і ?
???у яе ???. М??ў?ія ??? ?????і вя??ю тэ???ю, ?я? ?о? ??? ???ў у ??н. Я?
???іся ў ??х ВКЛ ? ??а ?? 1535 г. і ? ???? ????а ???.
Ж?і?? I ??? ??і?? ? ???гу ?я?ы П???? ???ў??. На ???ы ??, я? ??ў ?аю ???
10 ????а 1534 г., ???а дэ???я з ???? ???ь ВКЛ ???ю ????. С?м ??яў ?шэ?е
???і? 1 000 ??і?ў і 500 ?????. Уся? ж, ???е ??? ??іц, у ???х ?ея?ях ???ь
М??ў?? ?я??ы ў 1535 г. ?????? ? 5 ? 7 ?с. ???іх ??к. Г??н Ян Т??ў?і ў
???? 1535 г. ?ў ????? ???ую?м ???ім ???м.[11, с.41-42]
Саюз?я ??? ВКЛ і П???? ???ў?? ?? ????ы ? ?ы ???. Г???я ?? ? ?? з Ю??
Р????м ?????ся ў Рэ??, ?е ???ы ?? ??рэ?а з ???ім ?р?? ?д ??????м г??? Я?
Т??ў??а і ????? ???я? А?рэя Г??. Д??я ??? ??к, я?ю ў?????і ?я? Ю?й С??і,
Ян Р???л і ???і ?я?? Ян Гля??ч, ??цэ????ся ў ?ё?х П??? і Ві??? і ?????я?
????ай ???? ????іх ??к. П? Мі??м ??я?іўся рэ?? ? ???к ???у ??к ??іў?? ў
цэ????я ?ё? ?я??ы. П?? Ж?і??а I А??й Г???? і В?і? Ці??іч ?????ся ў К?м.
Т? я? ????? ?? ў мэ??о??? ??? ? ?ў?ёвыя ?ё? М??ў?? ?я??ы.
І?э?іў? ????і і ????ія ???а?. Я? вя? ????? ў К?е з ??с?м ??м. П???ік
???ў з К?? і ??ёз ???і ?а ?????? ў Б???р? і ???? ??і???ў ?рэ?? І??а, я?
ў ?аю ??у ?пэў??ў ???с?х ??? ?а ???е ?? і ся???? ў ????х ? іх ?я??ы. А??
?а?ая ??? ў???? ?л М??ў?? ?я??ы ?-????у ??я???я ? ?ў?і, у К??? і С????,
? ???ы з К?? ?я?ся ??ш, ?м з ?? ВКЛ.
У ?і 1535 г. ??? ??к ?? ?я? з ?ў?ё?х ?бя?ў, і ў чэ??і 1535 г. ? ??ў??
мя?, ??і? ? С????, ??я?і?ся ?? ???? ????іх ??к. А?а, ? ?? з В?і?м Ш??ім,
Д?і?м П???м і І??м Аў??й-Ц?я?ё?м-А????м, ?? н?э?? ? М?і???. Д??я, у ??д
я?й ????? ?ў?р??ія і ??ў?ія ??? ? ?? з Б??? Г???м і В?і?м В????м,
???зі?ся ?д А???.
У ???у ?? ??? В?іля Ш???а ???? мя? і ?????ся ў ?к М?і??ля і Р??ля. Я?
???? М?і?аў?і ??к, ?????, ??к ?я? я? ? ???. М??ў?ія ??? ???і ???я
?тэ?я??я ??? ??????у ????у, а ??м ??? ? ?аю тэ???ю.
З?? ??? В?іля Ш???а ????? ў ???? О?ы, Д??ў? і К???. П??ы гэ?х ???ў ??
???ы, ??а??? ???і, ?е ??і ? ?? ўзя?. З??? ?а ??д ??іх ?я?д ???і? ??ў-??
тэ?і?? ?вя?і? “???і?е ?шэ?е”, я?е ???а ?? ???? ? 25 ?іўня ?д Крэ?м і
?????а ў ?к Мі??.
У ???у ??ня 1535 г. ??? Ю?я Р???? ??рэ?ся з ???і? ???? Я? Т??ў??а і
А?рэя Г?? ў Рэ??. Саю?ыя ??? ?????ся ў ?к Г??я. У сярэ?і? ??ня ??? ВКЛ і
П???? ???ў?? ў??? ў ?? Г????й ???і і ???? Г???? ??к. Вая?? ?я? Д?і??
Шчэ?н-А???? ?ў ???ы ????ю і ????цю ?ю??а ???. Ня??эя? ? ?е, ?о ?? ?? ???
і ???х ????, 16 ??ня 1535 г. Г??ь ??ся. Вая?? Д.Шчэ??-А????? і ў?х, ?о
???ў, ???і? з ??м.
П?ля ?? як Г??ь ?ў ?ня?, ?ю?ыя ??? ВКЛ і П???? ???ў?? ? ?? з Ю?? Р????м,
А?рэ? Н?і???м, Я?м Т??ў?ім ?????ся ? С??д?а і ў ??ы ??ня-???у ?іўня 1535
г. ???? ??д. У гэ?м ???е ў???і?? Ся?н Б??? і І?н Ля?і. С???б ???? ??? ў
40 ?с. ???к. Г???? ?? ??а ??? з ???? ?ея?яў ?й? ВКЛ. А?? я? ў???ю
????іся з ?????й ???? ??ы ?э???, я?ю ????? ???і ??д. К?і ??ўся ??рэл
??????а ??а, ????я ў ??з ??ля? з ??? і ????, ??? ???і і ?ы гэ?м ? ???,
?о ??ыя?? ??д ??іў ??? ?д ??ы ??? і ???? ???? ??д. П? д??м ??? ?????і
?я?? ?? ?кі?ў ??? ? ?? ???, ?е ????? ???і вя??я ???, а ??? ?я?? ???? ў
??н. 29 ?іўня С???б ??ся. Г?? ?ў ???ы, ?? ??? 13 ?с. ???к, а ???е ????х
???ых – 24 ?с. і ??т 60 ?с. ???к. [11, с.43] Вя?кія ??? ?? і ў ?ю??а
???. С??а ?вюх ???? ?э??? С???? зя?і – Г??я і С???? – ?я М??ў?? ?я??ы ??
??? э???. Вя??е ?я?? Лі?ў?? ?? ?д??? ?і?а ? вя??ня ??? ??х тэ???й, я?я
?? ???? ў ?с ?й? 1500-1503 ?.
П?ля ??? С???? Ю?й Р???л н?і??ў ??д ????а ?я?? І?? Ві?яв??? ? П?эп. П???
??? ???і ?я?? ???ўся ? мя??? ???ў, ?о н???і?? П?э?, я?е ? ??? ??яля? ?с
?????ў, с?о ??і? ??д і ??? ў Б??к. Ж?і?? I ? ???? ??ў??я ??? С????, П?э?
і Р???? і ??я?э?я ?м ??і??ў, ? ?я гэ?? ? ?? ? ?л, ? ?о??. Г???н ???? ???
ў Г??і. Ю?й Р???л вя??ся ў Б???к і ? ?? ????ў ???, я?е ??а ўд?л у ???е ?
С???ую зя?ю.
Н?я??я ??? ??к ВКЛ ????я ў ????і П??? і Ві???. А??а ?? ??і?ся ? ??ы, і ?
??а 1535 г. ??? ???х ?ея?яў ? ??.
Ш?т ???? ?я ?ў??а-???іх зя?? Вя??? ?я?? Лі?ўс?? ?? ? С??а. Н????? ?я??
І?н Мі???ч Б???н ???? я? ????і і ???я?. Сю? ў ??ы лю?? 1536 г. ?????ся
20-?ся?? ??? з ????яй ?д ???? А?рэя Н?і??? і ???а? ???іка Я? Гля???.
Узя?е С??а ????а ?ях ? А??у, Вя??я Лу? і ??й ? В??? і П??. В????ыя ???
???ся ?д С??? 27 лю?? 1536 г. Ня??і?? ?????я ???ы ў ?с ??рэ? ?э??і ??я?
? ??т у в??? А?рэя Н?і??? ? ??х ? я??. 19 ???і? 1536 г. ?я? І?н Б???н
??ў ???? ??ю ?э??ь В?іж ? ??? ???і?ы, а ў ??? ??ця?ў п?? ? Ві??к і ??іў
???? ??д.
А??яй ???й ???й ??еяй 1536 г. ?? ???а ў ??ы ??ня ?д Кр???, ?е ?? ??? і
ўзя? ў ??н ??ш ? 1 000 ???к з ??к ?я??ў А????? і К???а. Я?э ?ы ??і
Ж?і??а I ? ??е ў Ві?? ў 1529 г. вя??м ?я?м Лі?ў?ім ?ў ??? я? 9-??? ?н
-Ж?і?? II Аў??. П?з 2 ?ся? ???і с?м ??? я? ???ім ???м, ?? рэ??ая ў??
?с???ся ў ??х ???. На ??е 25 ???і? 1536 г. ??? Ж?і?? II Аў??, я? ???е ў?
??ш ??ў? ўдэ??і?? у ?я???х ???х, ??я?? ??ў?? ?е ??ы і ?л??? ?я?ы Вя???
?я?? Лі?ў??а.
А?? ?я ???????х ???х ?ея?яў ? ??? ?? і ???ў ? ў М??ы, ? ў Ві??. Т?ім
??м, ??ы Ж?і??а I ? вя??? ??яў ВКЛ, ????? І??м III і В?і?м III, ?я??іся
?л?і ????м ????.[13, с.212]
П??я ??? ??? ???ў ??ж ВКЛ і М??ў?? ?я??? ???ся я?э ў ???і 1535 г. У ???
1536 г. у М??у ??? ?эў?і ???ік Ні?дэім Ц????і і ????? ???? вя??х ??? у
Ві?ню і ??ёз ???ю ???у ?я іх. Бая??я ?? ???? ????? у Ві?ню с?а ?я???
Х???а, ?б ?????? ???я ????.
У ????? Х??? вя??ся і ????ў, ?о я?э ? К?яд 1537 г. у М??у ???? ??ы ВКЛ.
Г???й ??? ?я ??ючэ?я ???а ???? з ?? ????ва, я?е ў????? Ян Гля??ч, ??
вя??? М??ў?? ?я??? ?іх зя??, ????? у ??? 1500-1503, 1512-1522 ?. С???
гэ?х ?? Бая??я ?? ???? ?? ?????? – ?е ў?????я??я ??і Р???і?ў ???ы ???? ?
М??ў?? ?я??ы.
У???я тэ???я??я ?этэ?іі ?вя? ????? ў ??к, “??ы ?р” ? ?ў ??і??. В???а ??
??ю?? ???р’е ? 5 ??ў -? Б?????ня 1537 г. ? Б?????ня 1542 г. П??? ў?ў
???р’я, С?? і З???? ????? ? М??ў?? ?я??ы, у ??д Вя??? ?я?? Лі?ўс??
вя??іся Д?і??я ???ь, ??і Ч?эр?? і К??ў?? ???? – З???, Б?і?, Свя????,
Г???, С???і? і Лі?? , а ?к?? Г??ь з ??я?ю?? ??я? і ??? У???? і Ц?я???.
П????а Ж?і??а II Аў??а, я?е ?????ся ў М??е з 14 ???ня ? 18 лю?? 1537 г.,
і Бая??я ?? ?????і гэ?я тэ???я??я ??ы ў п??і?? ????.
У ??? ???х ????няў ВКЛ з М??? у ??ы XV-??? ??? XVI ??. ??е 1534-1537 ?.
???? ????е ??а. У ????? ? і?? ?? (1492-1494, 1500-1503, 1512-1522 ?.)
і??я?? ? гэ? ?з ???? Вя??? ?я?? Лі?ў??у. А? ? ??й ??ы ??ў Ж?і??, ??я?аю?
???? з М??? у 1534 г. С?дя?ю?ся ? ў???ыя ??ы ??ж ?я?? і ???? вя???й ў??
ў ?? ??я ??? В?іля і ????а я? ???ні? І??, ??ў?і ?я? і ???і ??? ???ўся ў
??х ??і?х. Г.С???іч ???? ??у, ?о ??ы з М??? с?? ??ў?м ???м ???? дэ??????
ў??я?я ? ?я??у, ???? ???? я?й ?ў ??м, ???а ? ?????? ? ??х э??э?ў. У
1530-х ?. ??? ?’?я?? ????я ??й ??і, ня??зячы ? ў? ????і, ????ся ???і??.
П?ля гэ?? ў??, які ???ў, ?о ???х ?л у ВКЛ ??? ?я п?пя??й ???? з ???ім
???м, у Ві?? ??ш ? ??зя??ся ? рэ??. [9, с.61]
Х?ь ?я?х вя??х няў?ч і тэ???я??х ??т ??? ??няй ??ы ? ???ся, ?ё ж я?
????, ?о ?я ?пярэ???, я?я ў?і?і з ??а XV ?. ??ж ?я???і, ?о ? ???зя?а і ў
???м ??? ??? ????ь. Д?? ?му – Лі???я ??а.
З?лючэ?е
С??ў??е Вя??? ?я?? Лі?ў??а і М??ў?? ?я??ы ?????ся ????а ? ??н ?с:
сярэ?і? 14 – ???к 15 ??. А? ?я? ??чэ?я ўс????вя??х ??яў ? ??х тэ???й ў
гэ?х ?я??? ?? ???і. К?і М??а ??? ? ў? ??і??ся ? ??, ? ў ВКЛ яе ў???я ??і
?? ???ны ў ??ў?м ??? ?я?м, ?? ??ючэ?і ?на???х ?ю?ў і ?ю?ў з мя??? ????й
??цю (?к у ??д ВКЛ ???і тэ???і Ві????, П????, Н???д-С????а, Б???? і шэ??
і?? ?яс??). ВКЛ ????? ??і?е ?аю ?я???ю ў??нюю мя? ў ?? ?я??я Ві?ў?.
М??і? ён ?лю?ў ??н з ??х ???х, а? і ?? ?рэ?ы ??л – С????е ?я?? (? ?ш
??яд ??? я? Лі?? ў 1514 г. ??а ??? ????? ???ыяй, я?я ў ???м ???а ???к і
??? ??й ?????? ???).
ВКЛ ??? ??а ??? ?’я?а? ?д ??й ??? ????я ???ія ??ія ?я?? ?я?ю? ??, ?о ?
????ся іх ????я, мя??ыя ???, ????ь ????. Т??? з ця?м ?? ў? ??ш ???і
???і?ся ????ы і рэ???ы ў??ы М??ы і Лі?ы (у ????і ? М??ы ? ??м ???? ? ???
???? цэ?????і ў?? ў ??х вя??? ?язя, і???? і???? ????ня”, я?е ???? мя?? і
сялян, ??мя ?? М??а – вя?? цэ?р ????ўя). Гэ?? ў??у ?????я? ?дэ? ??ў??
????і ??яў, ??? ў ю???? сэ?е ???і?а ????? ???я (?е ????а я? ??? ???? ???
?я?і?-????).
Менавіта рэлігійныя супярэчнасці выходзяць на галоўны план і становяцца
повадам ва ўзнікненні канфлікту паміж ВКЛ і Масквой. Мірны дагавор 1449
г. паказаў тое, што літоўскае княства, якое вельмі разраслось да
сярэдзіны 15 ст. ужо не можа больш наступаць на ўсход, бо межы яго
пастаянна патрабавалі абароны і перш за ўсё ад татараў. З гэтага часу
Масква пачынае набіраць вялізную моц. Няўмеласць бараніць свае паўднёвыя
межы ад татараў стала адной з прычын масавага пераходу ў канцы 15 ст.
падданых Літвы да маскоўскага князя (маюцца на ўвазе магнаты, шляхта).
Тады ў бок Масквы глядзелі многія праваслаўныя князі, усё больш
адчуваючы сваё няроўнае становішча з католікамі. Калі маскоўскі князь
Іван аб’явіў сябе “государем всея Руси”, то недвухсэнсава даў паказаць
князям ВКЛ, што мае ўсе правы на ўладу ў “рускіх” тэрыторыях. У другой
палове 15 ст. яны складалі 9/10 тэрыторыі ВКЛ.
Г???ы ?а ?? ???? ?я?ў ? ????і ?к, ця?а ??зі?а з ?м, ?о ???а гэ?? – ???
рэ???ы ???т. Г??? ??ю? ??? ?т – ?тэ?я??, а ??ў?е, ???ая ???? з’яўля?ся ў
?я ?? ????й ? ў?й Еў??. Ф??? ??э???а ????і? ? ???? сю?рэ?ў ? ??х, у ???
???? ????ыя ў???і і і?ыя ???і.
Г???ы ?а ??нюю з ???, я?ю Б. Сі?рэ?а ??? ???????, ??а ???? ???? ??? ??,
?о ВКЛ ? ????? ?аю ??тэ??ую і??я??. Н???, гэ? ????? ???п у ?я??е ???х і
????? ???ў, ???? ????? ?й?; у ??? ? ў?і?а ?я??й ????цы ??я ??? В?іля;
???і ?н, ?ю?ік Лі?ы, ? ??? ????, ? ў гэ? ?с у К?? і?а ???? ? ў??; ??? і
?эпа?і, я?я ???ів?іся ???? ВКЛ, ??а ? ў??ў??ся і ўяўля? ??й ??ую ???у.
Т??? ? ?э? ????, ?о ??ў?я ???? вя?ся ? ??? ?ы ???? ????й ??. В???я
??????я ??м?і ? ??я? ў?й ?????? ё?ь ? ???у і ВКЛ і М??ў?? ?я??ы. У ????
?вюх ?я?? ?? ???? ўця?? К???е ???а, а ???а Лі?н?і ?дэн (? ў?м ??я? ????у
іх ???? ???іся ? ў ?к ВКЛ, ? ў ?к М??ы).
С?с ?????? к??ц
1. Д??р-З???? М.В. Гі??ыя Б???і /Б?.Эн.,Н?.?х.РБ; П? з ?с. Т.М. Б?э?ч,
Т.М. К???я. – Мін?: Б?.Эн, 1994.-С.64-65.
2. З?? А.А. Р??я ? ??? XV – XVI ?. (??? ????о-п?????й ???и). М.:
М??,1982.-С.93-105,178-195.
3. К???іч У. З???е ? ???? Р???і?ў //Б????я мі?ў??а. – 1997.-№5.-С.2-7.
4. Клю???й В.О. К?с ???й ???и: Л??и // С?.: В 9т.
М.,1987.-Т.2.-С.105-118.
5. Л???ия и Ж???ая, и Б??? ???и // П??е ???? ???х ????й/АН СССР, Ин-т
???и СССР.- Т.32.-М.:Н??, 1975.- Х??? Л???ая и Ж???ая.-С.95-108.
6. Л???и ?????-????е// П??е ???? ???х ???с?/АН СССР, Ин-т ??р?
СССР.-Т.35: – М.: Н??, 1962.- Л???ь Р????о.-С.166-170, Р?я???ая
??п?ь.-С.212-213.
7. С???іч Г.М. Ад В??? ? К??ў? //З ???ыяй ? ??: П??????я ????. В?.
2/У??.У.А??.-Мі?к: М?т.?т.,1994.-С.166-185.
8. С???іч Г.М. А??у ?аю ??ня?: К????н А????.-Мі?к:Н??а і
тэ?і?,1992.-62с.
9. С???іч Г.М. В??а ВКЛ у 16-17 ??./ Рэд. Г.В. Ш?х?.-Мі?к:Н??а і тэ?і?,
1994.-С.60-63.
10. С???в С.М. И??ия Р??и с ????? ?е?н: С???ия в 18 ?. // Кн.3. – М.:
М??, 1989.-Т.5.-С.89-133,213-220,С.232-262.-Т.6.-С.386-394.
11. Сі?рэ?а Б.І. С?????я ??а (??а ??ж ВКЛ і М??ў?? ?я??? (1534-1537
?.)//Б???? ????? ???с.-1998.-№1.-С.37-45.
12. Сі?рэ?а Б.І. У??няя ???? ВКЛ у ??? ?э? 16 ?.//Б???? ?????
???с.-2000.-№3.-С.40-45.
13. Т?? А.Е. В?? М????й Р?и с ВКЛ и Ре?ю П????й 14-17 ?./А.Е.Т??. –
М.АСТ; Мн. Х???,2006.-С.150-212.
14. Ч??? В. У??? Вя??? ?я??.-Мі?к.:П??я, 1996.-С.7-34, 45-70.
Нашли опечатку? Выделите и нажмите CTRL+Enter
